همواره در طول تاریخ زنان در تلاش برای به دست آوردن برابری، احترام و حقوقی یکسان با مردان بوده‌اند. با این حال، دستیابی به چنین هدفی با وجود جامعه‌ای مردسالار دشوار بوده است. به عبارتی، تلاش برای احقاق حقوقی یکسان در جامعه‌ای که مردان را برتر از زنان دانسته و حق حکومت بر زنان را بدون مانع می‌داند، کمی دشوار به نظر می‌رسد! بر همین اساس، امروزه بحث فمینیسم یا اعتقاد بر برابری حقوق زنان و مردان در میان اقشار مختلف جوامع بسیار داغ است.
در همین راستا، در این مقاله قصد داریم تا مفهوم فمینیسم و انواع مختلف آن را شرح داده و ببینیم که یک فمینیست چه خصوصیات، عقاید و نظراتی می‌تواند داشته باشد.
فمینیسم چیست؟
به طور کلی، فمینیسم بر این عقیده استوار است که زنان و مردان باید از حقوق برابری در تمامی ابعاد زندگی و کاری مانند فرصت‌ها، احترام، حقوق اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، شغلی، جنسی و … برخوردار باشند. در واقع، می‌توان گفت که فمینیسم به چهار مفهوم کلی اشاره دارد که عبارت هستند از:
۴۱ عکس گل نرگس با کیفیت و زیبا برای پروفایل جدید
۱۸ عکس نوشته برای رفیق های خوب و بامرام
۳۰ عکس نوزاد تازه متولد شده از دختر و پسر و دوقلوها
رابطه با خواهر زن ؛ حکم شرعی و قضایی آن را می‌دانید؟- حمایت از حقوق زنان بر اساس برابری جنسیت زن و مرد
- تئوری برابری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زنان و مردان
- لزوم برخورداری زنان و مردان از حقوق و فرصت‌های برابر
- حمایت از برابری زنان و مردان در حقوق اجتماعی، سیاسی و غیره
بسیاری از افراد بر این باورند که تمامی انسان‌ها فارغ از جنسیت‌شان باید از حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مساوی برخوردار باشند. از سوی دیگر، بسیاری از زنان و مردان بدون آگاهی از مفهوم دقیق فمینیسم، اصول و قوانین آن، خود را فمینیست یا حامی حقوق زنان می‌دانند. به علاوه، این گروه از افراد بر اساس برخی باورهای غلط خود در برابر حقوق زنان و برابری‌های میان زنان و مردان نظراتی بی‌اساس، جنسیتی و گاه نادرست ارائه می‌دهند.
در حقیقت، فمینیسم به برابری زنان و مردان اشاره داشته و آن را مفهومی متفاوت از یکسان بودن آنان می‌داند. این در حالی است که بسیاری از مردم با تکیه بر استدلال یکسان نبودن زنان و مردان، برابری آنان را امری مردود عنوان می‌کنند! به عبارت دیگر، این گروه از مردم معتقدند که تفاوت‌های جنسیتی زنان و مردان مانند تفاوت ساختار بدنی آنان، ضعیف‌تر و کوچک‌تر بودن بسیاری از زنان یا تفاوت‌هایی از قبیل توانایی جسمی بالای مردان موجب شده است تا برابری زنان و مردان را پدیده‌ای غیرقابل‌پذیرش بدانند!
فمینیست به چه کسی گفته می‌شود؟
به طور کلی، فمینیست‌ها افرادی هستند که سعی می‌کنند تا در برابر تفکرات، باورها و رفتارهای مبتنی بر نابرابری اجتماعی زنان و مردان بر اساس تفاوت‌های جنسیتی آنان ایستاده و جلوی ادامه‌دار بودن چنین تفکراتی را بگیرند. فمینیست‌ها معتقد هستند که همواره در فرهنگ بسیاری از ملت‌ها، در طول تاریخ، مردان از فرصت‌ها، احترام و حقوق بیشتری نسبت به زنان برخوردار بوده‌اند.
به بیان دیگر، فمینیست‌ها بر این عقیده‌اند که مردان «انسان‌های برتر» نیستند؛ بلکه زنان با مردان در انسان بودن برابر هستند. در واقع، در جامعه کنونی زنان و مردان فمینیست تلاش می‌کنند تا با تفکر «زن به مثابه انسانی فرومایه‌تر از مرد» مقابله کنند تا در نهایت به آزادی و برابری واقعی دست پیدا کنند.
تفاوت یکسان بودن و برابری در فمینیسم چیست؟
در تفکر فمینیسم درک تفاوت‌های اعتقاد بر «یکسان بودن» یا «برابر بودن» زن و مرد از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع، مسئله مهم در تفاوت دو مفهوم این است که فمینیسم به برابری در دریافت حقوق اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و همچنین برابری در دریافت احترام و دسترسی به فرصت‌های یکسان اشاره دارد.
به عبارت دیگر، زن و مرد برای داشتن حق برابری لازم نیست که از نظر جسمی یکسان باشند. بر همین اساس، می‌توان گفت که اعتقاد بر عدم برابری زن و مرد، به دلیل یکسان نبودن آنان از نظر جسمی نظریه‌ای کاملاً اشتباه است.
فمینیسم چه بوده و در چه زمانی پدید آمده است؟
موج اول فمینیسم در سال‌های ۱۸۴۸ تا ۱۹۲۰ پدید آمده است. در حقیقت، موج اول فمینیسم به دنبال تلاش برای اخذ حق رأی زنان شکل گرفت. در آن زمان، موج اول فمینیست‌ها به منظور احقاق حق رأی زنان به مبارزه و مقابله با مخالفان خود اقدام کردند. برای درک بهتر اهمیت خواسته‌های فمینیسم موج اول، کافی است تا زندگی در نوعی از دموکراسی را تصور کنید که در آن فقط نیمی از مردم حق رأی دادن دارند!
موج دوم فمینیسم در سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۸۰ شکل گرفت. فمینیست‌ها در موج دوم دامنه درخواست‌های وسیع‌تری نسبت به موج پیشین داشته‌اند. به عبارتی، در این سال‌ها فمینیست‌ها خواستار به رسمیت شناخته شدن حق دریافت دستمزد برابر زنان با مردان، حق زندگی بدون خشونت جسمی و جنسی زنان، اختیار زنان در بارداری، حق انتخاب در پیشگیری از بارداری، سقط جنین ایمن و قانونی بوده‌اند.
موج سوم فمینیسم از دهه ۱۹۹۰ آغاز شده است و تا به امروز نیز ادامه دارد. در موج سوم درخواست‌های فمینیست‌ها فراگیرتر بوده است. در حقیقت، فمینیست‌ها از دهه ۱۹۹۰ تاکنون بر این عقیده بوده‌اند که زنان از نژادها، قومیت‌ها، ملیت‌ها، ادیان، پیشینه‌های فرهنگی و هویت‌های جنسی متفاوت تشکیل شده و ممکن است تجربیات متفاوتی با یکدیگر داشته باشند. با این حال تمام زنان همچنان به دنبال احقاق حقوق و پایبندی به اصول موج دوم فمینیسم هستند.
دلایل انتقاد از تفکر فمینیسم و فمینیست چیست؟
به طور کلی، چند دلیل اصلی را می‌توان برای تنفر برخی از مردم و حتی زنان از تفکر فمینیسم و فمینیست‌ها بیان کرد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:
- برخی از مردم تفکر فمینیسم را به معنای از دست رفتن قدرت، جایگاه، تأثیرگذاری، هویت، اقتدار، رهبری و فرصت‌های اقتصادی مردان می‌دانند.
- گروه دیگری از مردم بر این عقیده هستند که فمینیسم و فمینیست‌ها قصد دارند تا جهان را تحت کنترل خود درآورده و مردان را از عرصه قدرت کنار بگذارند!
- تحقیقات نشان داده‌اند که بسیاری از مردم همواره تفکر فمینیسم را با زنان قدرتمند، زورگو و خشمگین مرتبط می‌دانند! به همین دلیل، چنین افرادی به نوعی حالت تدافعی نسبت به تفکر فمینیسم و فمینیست‌ها دارند.
- انتقاد دیگر نسبت به تفکر فمینیسم این است که فمینیست‌ها قصد دارند تا سنت‌های قدیمی، اصول قابل احترام ملت‌ها، عقاید مذهبی و نقش‌های جنسیتی مشخص زنان و مردان را از بین ببرند.
- بسیاری از مردم نیز معتقد هستند که اگر زنان حقوق برابری با مردان داشته باشند، تفکر فمینیسم تأثیراتی منفی در روابط، قانون ازدواج، فرهنگ جوامع، اقتصاد، فرصت‌های شغلی و قدرت و اقتدار مردان خواهد داشت!
فمینیسم چه ارتباطی با رفتارهای جنسیتی دارد؟
مطالعات نشان داده‌اند که زنان اختلاف نظرات بسیاری در رابطه با نحوه رفتارها، تفکرات و حدود اختیارات جنسیتی یک فمینیست واقعی دارند. با این وجود، می‌توان گفت که به طور کلی هسته اصلی فمینیسم بر آزادی انتخاب استوار است. بنابراین یک فمینیست واقعی می‌تواند پوشش و تمایلات جنسی دلخواه خود را داشته باشد. به عبارتی، فمینیست‌ها معتقد هستند که اگر در مواردی مانند رفتار، پوشش، نحوه صحبت کردن، عمل کردن، تمایلات جنسی و … حق انتخاب آزادانه نداشته باشند، دیگر یک فمینیست واقعی نخواهند بود.
انواع فمینیسم کدامند؟
فمینیسم گرایش‌های مختلفی را شامل می‌شود که از آن جمله می‌توان به فمینیسم رادیکال، لیبرال، سوسیالیستی، فرهنگی، مارکسیستی، مادی، متضاد، فردگرایی، جنسیت‌گرایی، هستی‌گرایی، فمینیسم اسلامی و … اشاره کرد. در ادامه به صورت مختصر مفهوم برخی از آن‌ها را بیان می‌کنیم.
۱. فمینیسم رادیکال
فمینیسم رادیکال بر این عقیده است که تبعیض‌های جنسی مابین زنان و مردان به علت حاکم بودن «نظام مردسالاری» است. این تبعیض به قدری در جامعه عمیق است که تنها راه حل برون رفت از آن و ایجاد برابری بین زنان و مردان کنار گذاشتن کامل تفاوت‌های جنسیتی است.
۲. فمینیسم لیبرال
فمینیسم لیبرال، آزادی‌خواه یا اصلاح‌طلب معتقد است که همه افراد باید امکان دسترسی برابر به فرصت‌ها و همچنین حقوق برابر داشته باشند. به علاوه، فمینیست‌های لیبرال با باورهای غلطی مبارزه می‌کنند که در آن‌ها زنان به هر طریقی ضعیف‌تر از مردان پنداشته شوند.
۳. فمینیسم سوسیالیستی
فمینیست‌ها در این گرایش عقیده دارند که دو نظام مردسالاری و سرمایه‌داری (کاپیتالیسم) در کنار هم تأثیر مستقیمی بر نابرابری، تبعیض‌های جنسیتی و به طور کلی نابرابری حقوق زنان با مردان داشته‌اند؛ چراکه در حال حاضر مردان کسانی هستند که قدرت و پول را در دست گرفته‌اند و این امر زنان را تحت کنترل مردان نگاه می‌دارد.
۴. فمینیسم فرهنگی
فمینیسم فرهنگی بر این عقیده استوار است که جامعه مدرن امروزی تحت تفکرات، عقاید و رفتارهای مردسالارانه آسیب دیده است. بنابراین می‌توان با اصلاح چنین تفکراتی، بازنگری فرهنگ جامعه، به‌کارگیری فرهنگ «زن‌مدار» و تعریف مجدد زنانگی و مردانگی به جامعه‌ای قدرتمند دست یافت.
۵. فمینیسم اسلامی
فمینیسم اسلامی گرایشی از فمینیسم است که به نقش زنان در اسلام می‌پردازد. هدف تفکر فمینیسم اسلامی برابری کامل تمامی مسلمانان، صرف نظر از جنسیت آنان در جامعه و همچنین زندگی خصوصی‌شان است. به عبارتی، فمینیست‌های اسلامی از حقوق زنان، برابری جنسیتی و عدالت اجتماعی میان زنان و مردان بر اساس چارچوب اسلامی حمایت می‌کنند. به علاوه، طرفداران این گرایش با استناد به آموزه‌های عمیق برابری زن و مرد در دین اسلام و همچنین با اشاره بر مفاهیم نکوهش مردسالاری در قرآن و احادیث، تلاش می‌کنند تا به سوی ایجاد جامعه‌ای برابر و عدالت‌محور برای زنان و مردان گام بردارند.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی مفهوم فمینیسم و ویژگی‌های فمینیست‌ها پرداختیم. همچنین گرایش‌های مختلف فمینیسم را معرفی کرده، اهداف و مفهوم هر یک را بیان کردیم. نظر شما در مورد تفکر فمینیسم چیست؟ آیا با برابری حقوق زنان و مردان به منظور ایجاد جامعه‌ای بهتر موافق هستید؟ با چه گرایش‌های دیگری از تفکر فمینیسم آشنایی دارید؟ نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید.
در پایان، برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مفهوم لیبرال توصیه می‌کنیم که به مطلب «مکتب لیبرالیسم چیست؟» مراجعه کنید.