ذهن انسان کنترل تمام افکار، رفتار، گفتار و احساسات او را به عهده دارد. در اکثر مواقع ما می‌توانیم کنترل ذهن خود را در اختیار داشته باشیم. در نتیجه دچار اشتباه نخواهیم شد و در راستای هدف خود موفق عمل می‌کنیم، اما برخی از ما گاهی قدرت کنترل ذهن خود را از دست می‌دهیم و در نتیجه دچار مشکلات فراوان از جمله بیماری وسواس فکری (افکار غیر قابل کنترل) می‌شویم. به همین منظور در این مقاله، روش های تسلط بر ذهن را معرفی می‌کنیم.
روش های تسلط بر ذهن
آیا تسلط کافی بر افکار خود دارید؟ می‌توانید هر لحظه که خواستید ذهنتان را متمرکز موضوع دلخواه کنید؟ می‌توانید اجازه ندهید ذهنتان بر خلاف میل شما به موضوعی مشغول نباشد؟ اگر پاسخ مثبت بود، قدرت تسلط شما بر ذهن و افکارتان ستودنی است. اما باید گفت احتمالاً شما از موارد استثنا هستید، زیرا اغلب مردم این توانایی را به طور کامل ندارند.
۱. خود را بشناسید
خودشناسی از مهمترین این روش‌هاست. فردی که به شناخت درون رسیده باشد، می‌تواند بر ذهن و افکارش تسلط داشته باشد. خودآگاهی یعنی بدانیم هدف از بودن‌مان در این دنیا چیست، چه رسالتی داریم و در چه مسیری باید قدم برداریم. به همین منظور نیز باید ابتدا به این درک برسیم که علایق، روحیات، افکار و باورهایمان چیست. در صورت رسیدن به این نقطه از شناخت درونی، می‌توانیم کنترل افکار سرگردان خود را به دست گرفته و در مسیر دلخواه قرار دهیم.
۲. در حال حضور داشته باشید
برای کنترل ذهن، باید تمرکز خود را در لحظه و به کاری که انجام می‌شود متمرکز کرد. برای این کار می‌توانید هر کدام از کارهای روزانه حتی کوچک‌ترین کارها را هم به عنوان یک هدف ببینید. سپس بر انجام آن تمرکز کنید و اجازه ندهید سایر افکار حواس‌تان را از کار حاضر دور کند.
به طور مثال اگر در حال غذا خوردن هستید، سعی کنید بر غذایی که مصرف می‌کنید تمرکز کنید، طعم و بوی غذا را احساس کنید و از آن لذت ببرید. یا اگر در حال کار با کامپیوتر هستید، با تمام تمرکز خود کار کنید و اجازه ندهید در حین کار افکاری مانند کارهای بانکی فردا تمرکزتان را به هم ریخته و شما را مشغول فکر کردن به فردا کند.
۳. هدف گذاری کنید
هدف گذاری یکی دیگر از روش‌های تسلط بر ذهن است. می‌توانید با تعیین اهدافی کوتاه مدت و بلند مدت ذهن خود را متمرکز بر تلاش برای رسیدن به اهداف کنید. این کار با ایجاد انگیزه‌ای که برای رسیدن به اهداف به وجود می‌آورد، باعث می‌شود ذهن شما تا حدود زیادی از سرگردانی نجات یابد. همچنین هدف گذاری می‌تواند مهمترین و کم اهمیت‌ترین مسائل را به طور کامل برای‌تان روشن کند. در این حالت ذهن روی مهم‌ترین‌ها تسلط پیدا می‌کند و با شناخت کم اهمیت‌ها، از مشغول شدن به آنها می‌پرهیزد.
۴. تسلیم را بپذیرید
زمانی که شرایط بر وفق مراد نبود و مسائل طبق میل‌تان پیش نرفت، باید بپذیرید که در حال حاضر واقعیت این است. انکار عدم موفقیت و تمرکز بر جنبه منفی آن، از نشانه‌های افراد منفی‌گرا است. نباید با منفی‌گرایی به دنبال ایفای نقش یک قربانی باشید. سعی کنید با پذیرش و تسلیم در برابر مشکلات، به آرامشی درونی برسید.
رسیدن به آرامشی نسبی، می‌تواند تسلط شما را به ذهن و افکارتان بیشتر کند. در این صورت است که می‌توانید به دنبال راهی برای رفع مشکلات باشید. بنابراین تسلیم در برابر مشکلات و پذیرش آنها می‌تواند قدرت تسلط بر ذهن را افزایش دهد.
۵. از خود سوال بپرسید
زمانی که احساس می‌کنید کنترل ذهنتان را از دست داده‌اید، سؤالاتی از خود بپرسید. سؤالاتی که در جهت افزایش تمرکزتان باشد. به عنوان مثال به جای اینکه بپرسید «چرا باید این اشتباه را مرتکب می‌شدم» بپرسید «چه کاری باید برای رفع این مسئله انجام دهم». یا به جای «چطور ذهن پراکنده‌ام را مدیریت کنم» بپرسید «چگونه می‌توانم این افکارم را سازماندهی کنم و قدرت تمرکزم را بالاتر ببرم».
در صورتی که بتوانید با پاسخ دادن به سؤالاتی از این قبیل به افکار خود جهت دهید و آنها را هدفمند کنید، راه حل‌هایی کاربردی پیش روی‌تان قرار گرفته و البته تسلط بر افکارتان را نیز در دست خواهید گرفت.
۶. الگوی فکری خود را تغییر دهید
زمانی که احساس می‌کنید افکار مزاحم آزارتان می‌دهند، سعی کنید الگوی فکری خود را تغییر دهید. به طور مثال زمانی که مشکلی در کار پیش آمده است و همین موضوع باعث شده مشکلات دیگر هم ناگهان به ذهنتان هجوم بیاورند و اضطراب زیادی به شما وارد کنند، می‌توانید خود را به کار دیگری مانند صحبت با دیگران، نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه با همکارن یا دوستان و… مشغول بکنید. حتی می‌توانید در مورد مشکلی که در کارتان پیش آمده است با دوستان صحبت کرده و از آنها راهنمایی بگیرید.
به این صورت می‌توانید با تغییر الگوی تفکر، افکار مزاحم را از خود دور کرده، تسلط بیشتری بر ذهن داشته و پس از کمی آرام شدن، راه حلی برای رفع مشکل بی‌اندیشید.
۷. مطالعه کنید
تحقیقات ثابت کرده است مطالعه روزانه، نظم و انرژی خاصی به ذهن انسان می‌دهد. بنابراین می‌توان مطالعه را هم یکی از روش های تسلط بر ذهن به شمار آورد. نظم و انظباطی که مطالعه می‌تواند در ذهن پراکنده انسان به وجود آورد، قدرت تسلط بر افکار را نیز به او خواهد داد.
بنابراین سعی کنید با خواندن کتاب‌های مفید، اطلاعات خود را بیشتر کرده و توانایی جهت‌مند کردن و مسیر دادن به افکارتان را بالا ببرید. به یاد داشته باشید که مطالعه کتاب‌های کاغذی، مفیدتر از مطالعه الکترونیکی است و قدرت تمرکز را بالاتر می‌برد.
۸. هرازگاهی از تکنولوژی فاصله بگیرید
تکنولوژی دنیای مدرن امروز باعث شده است افراد به خصوص جوان‌ترها، روزانه حجم بسیار بالایی از اطلاعات را دریافت کنند. به یاد سپاری این حجم از اطلاعات مشکل است و در نتیجه موجب حواس پرتی زیادی می‌شوند. به طوری که نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهند که جوانان با اعتیاد شدیدی که به تکنولوژی، اینترنت و… دارند، فراموش‌کارتر از بزرگترهای خود شده‌اند.
بنابراین پیشنهاد می‌کنیم هرازگاهی از تکنولوژی و اینترنت فاصله بگیرید و به انجام کارهای مورد علاقه خود بپردازید. به این ترتیب ذهن و روح‌تان را از تشویش‌های دنیای مدرن و اینترنت دور کنید و اجازه دهید ذهن کمی به آرامش برسد.
۹. از روش‌های تقویت حافظه استفاده کنید
تمرینات تقویت حافظه بسیاری وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید. روش‌هایی مانند مطالعه، حل جدول‌های اطلاعات عمومی، یادگیری چیزهای جدید و… می‌توانند ذهن و حافظه شما را تقویت کنند. همچنین قدرت تصمیم گیری و واکنش را بسیار بالاتر می‌برند.
همانطور که در مورد قبل گفتیم، دنیای مدرن امروز انسان را تنبل و راحت طلب کرده است. به همین دلیل تقریباً هیچ کدام از ما تمایلی به کار کشیدن از ذهن خود نداریم. اما باید بدانیم در چنین حالتی زمانی که نیاز به تصمیم گیری سریع یا تسلط بر ذهن داریم، به احتمال زیاد ذهن یاری‌مان نخواهد کرد.
۱۰. افکار خود را بازنگری کنید
دقت کنید که چه نوع افکاری بیشتر به سراغتان می‌آیند و موجب آزارتان می‌شوند. تصمیم بگیرید که زمانی را برای فکر کردن به آنها اختصاص دهید. در آن زمان سعی کنید افکارتان را دسته بندی کنید، مشکلات و افکار قابل حل را در یک دسته و سایر افکار را در دسته ای دیگر قرار دهید.
با این کار کاملاً واضح می‌توانید ببینید که چه تعداد از افکارتان واقعاً ارزش فکر کردن و وقت گذاشتن را دارند و چه تعدادی را بیهوده بزرگ و مهم جلوه داده بودید. در نتیجه می‌توانید مسائل بیهوده را رها کرده و بر مهم‌ترها تمرکز کنید.
۱۱. خیال پردازی کنید
خیال پردازی می‌تواند برای کنترل افکار سرگردان مفید باشد. سعی کنید گاهی اوقات اجازه دهید ذهنتان به خیالات خود بپردازد و در دنیای رویاهایش پرسه بزند. این کار علاوه بر افزایش خلاقیت و کسب انرژی مثبت، باعث می‌شود افکار، سرکوب نشده و فرصت ظهور داشته باشند. البته رویاپردزی و غرق شدن در خیالات نباید بیش از اندازه بوده و به جای کمک در رسیدن به اهداف، موجب از بین رفتن فرصت‌ها شود.
۱۲. بپذیرید که همه چیز را نمی‌توان کنترل کرد
یکی دیگر از مؤثرترین روش های تسلط بر ذهن این است که بپذیرید همه اتفاقات را نمی‌توان تحت کنترل خود درآورد. اگر دائماً نگران مسائل مختلف باشید و همه نگرانی‌ها و مشکلات را به ذهن خود راه دهید، نمی‌توانید آثار ناشی از آنها مانند انرژی منفی، استرس و اضطراب را کنترل کنید.
بنابراین بپذیرید که همه چیز تحت کنترل شما نیست و نمی‌توانید همه اتفاقات را باب میل خود تغییر دهید. با این دیدگاه، خواهید توانست افکاری که موجب سلب تمرکز و آرامش‌تان می‌شوند را دور ریخته و تسلط خوبی بر ذهنتان داشته باشید.
۱۳. برنامه ریزی کنید
دیگران چه می‌خوانند؟برای کارهای خود برنامه ریزی داشته باشید. اهداف روزانه و همچنین اهداف بلند مدت خود را با برنامه ریزی پیش ببرید. برنامه ریزی می‌تواند مدیریت زمان شما را بهتر کرده و از وقت کشی جلوگیری کند. در این صورت می‌توانید همه کارها را در زمان تعیین شده انجام دهید و اضطرابی از بابت از یاد بردن مسائل یا عقب ماندن از برنامه نداشته باشید.
همچنین مدیریت زمان و داشتن برنامه برای تسط بر ذهن کمک کننده هستند. به طوری که ذهن می‌تواند برنامه خود را به طور روشن و آشکار در اختیار داشته باشد و سایر مسائل نمی‌توانند مزاحمت و اختلالی در آن به وجود آورند.
۱۴. از نشخوار فکری اجتناب کنید
گاهی اوقات برای همه ما پیش آمده است که افکار منفی به ذهن‌مان هجوم آورده و دست از سرمان برنمی‌دارند. در واقع این حالتی است که کاملاً بی‌اختیار به افکار منفی میدان داده و گاهاً دقایق زیادی به آنها فکر می‌کنیم. اما می‌توان به جای فکر کردن و آزار دادن بیهوده خود، از روش‌هایی مانند روش زیر کنترل افکار را به دست گرفت.
برای این کار، بدترین حالت مشکل را تصور کنید. خواهید دید که مشکل مورد نظر از چه مسیری و چگونه ممکن است به آخر خط برسد. در این صورت اضطراب ناشی از آن تا حدودی کمتر شده و می‌توانید با آرامش بیشتر راه حلی مناسب پیدا کنید.
۱۵. از تعمیم بیش از حد اجتناب کنید
ممکن است شکستی نسبتاً بزرگ در زندگی متحمل شده باشید و این شکست تا حدود زیادی اعتماد به نفس‌تان را از بین برده باشد. در این صورت احتمالاً تسلطی بر ذهن و افکار خود نداشته و این شکست را به همه اهداف خود تعمیم خواهید داد. اما باید بدانید قرار نیست با یک شکست، قادر به برنامه ریزی و موفقیت نباشید. می‌توانید با برنامه ریزی و هدف گذاریی بهتر، سخت کوشی و تلاشی بیشتر باورهای محدودکننده را دور ریخته و از نو شروع کنید.
۱۶. فاجعه سازی نکنید
گاهی اوقات به حدی کنترل ذهن خود را از دست می‌دهیم و برخی افکار منفی را آنقدر بزرگ می‌کنیم تا تبدیل به فاجعه‌ای غیرقابل‌حل در ذهن‌مان می‌شوند. حتی شاید اغلب این فاجعه‌های ساختگی هیچوقت در واقعیت رخ ندهند. به طور مثال شاید با یک درد کوچک در بدن، بیش از حد نگران شده و مرگ را هم برای خود متصور شویم!
برای تسلط بیشتر بر ذهن می‌توان سؤالاتی از خود پرسید و پاسخی منطقی برای‌شان پیدا کرد. به طور مثال می‌توانید از خود بپرسید «این درد به چه دلیل است؟»، «آیا همه دردها به مرگ منتهی می‌شوند؟» و سؤالاتی از این قبیل که می‌تواند از شکل‌گیری فاجعه جلوگیری کند.
۱۷. به جسم و درون خود تمرکز کنید
تمرکز بر جسم نیز می‌تواند از روش های تسلط بر ذهن باشد. در این روش باید بر اندام‌های درونی خود مانند قلب، ریه‌ها، بازوها، حتی سلول‌های بدن و… تمرکز کنید. سعی کنید روش کار آنها را احساس کنید. درک کنید که چگونه برای زنده نگه داشتن شما تلاش می‌کنند.
در این حالت نیرویی درونی از تک تک سلول‌های بدن‌تان دریافت خواهید کرد که شما را از جهان بیرون جدا می‌کند و به دنیای درون بدن می‌کشاند. تمام افکار و خیالات ناپدید می‌شوند و فقط میلیون‌ها سلولی که هر لحظه و بی وقفه کار می‌کنند پیش چشم‌تان قرار می‌گیرند.
۱۸. مدیتیشن را فراموش نکنید
مدیتیشن یا مراقبه را می‌توان از قوی‌ترین روش‌های کنترل افکار در نظر گرفت. در این روش با تمرکز بر افکار و نیروی مثبت درون و ذهن، می‌توان تسط بسیاری بر ذهن داشت. دانشمندان معتقدند سکون، سکوت و تعمقی که مدیتیشن دارد، فواید بسیاری از جمله سلامتی ذهن، کنترل اعصاب و… دارد.
حرف آخر
ذهن انسان از پیچیده‌ترین اعضای بدن او است. به طوری که می‌تواند موجب موفقیت و شادی یا بدبختی و افسردگی باشد. در حقیقت اگر کنترل ذهن خود را در اختیار داشته باشیم می‌توانیم با برنامه ریزی و هدف گذاری به موقعیت دلخواه برسیم، اما اگر ذهن کنترل را به دست بگیرد، نمی‌توان از افکار منفی و پیامدهای آن به راحتی خلاصی یافت. با این حال باید توانایی‌های خود را باور کرد و با روش‌های پیشنهاد شده در این مطلب تسلط بیشتری بر ذهن و افکار داشت. برای باور توانایی‌های خود پیشنهاد می‌کنیم مطلب خودکارآمدی چیست را مطالعه کنید. در پایان فراموش نکنید نظرات و چالش‌های خود در رابطه با روش های تسلط بر ذهن را با ما و همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.