فن بیان مهارتی است که موجب شنیده شدن پیام گوینده و در صورت امکان عمل به آن می‌شود. دو مؤلفه اصلی برای داشتن بیانی گیراتر وجود دارند، این دو مولفه جملاتی که گفته می‌شود و نحوه بیان آنها است. آنچه که در یک گفتگو بیان می‌شود، همان جملاتی است که انتخاب می‌کنیم. البته جملاتی که در یک گفتگوی دوستانه استفاده می‌شود با یک مصاحبه یا سخنرانی تفاوت دارد. به همین ترتیب نحوه سخن گفتن نیز در موقعیت‌های مختلف متفاوت خواهد بود. با این حال برای تقویت فن بیان یک سری عوامل متداول مانند با صدای بلند یا آرام صحبت کردن و نحوه استفاده از زبان بدن وجود دارد. در این مطلب جنبه‌های مختلف یک بیان مؤثر و همچنین روش‌های رسیدن به آن را معرفی می‌کنیم.
گفتار موثر چه جنبه‌هایی دارد؟
گفتار مؤثر به معنای بیان کلمات مد نظر به مؤثرترین و گیراترین شکل ممکن است، به طوری که شنونده را قانع به عمل کردن به آنها کند. به طور مثال فرض کنید در یک کنفرانس بزرگ در رابطه با جدیدترین کشف‌های علمی سخنرانی می‌کنید، یا با فرزندان‌تان مشغول صحبت هستید، یا حتی با رئیس‌تان در مورد حقوق بحث می‌کنید. در این حالت باید بتوانید گفتاری مؤثر داشته باشید. یعنی باید از تمام جنبه‌ها و ابزارها استفاده کنید تا منظور حرف‌های خود را به صحیح‌ترین شکل ممکن به مخاطب برسانید و همچنین او را قانع کنید تا خواسته شما را برآورده کند. سه عنصر اصلی برای این منظور به شرح زیر هستند:
- کلماتی که استفاده می‌کنید
- تُن صدا
- ارتباطات غیرکلامی مانند زبان بدن
چگونه مناسب‌ترین کلمات را انتخاب کنیم؟
آنچه شما می‌گویید، در واقع همان کلماتی که استفاده می‌کنید. اگر مخاطب در مورد معنای حرف‌های شما دچار تردید شود، دوباره به جملات و کلماتی که به کار برده‌اید باز‌گشته و آنها چک می‌کند. از این روی بسیار مهم است که چه کلماتی انتخاب می‌کنید، به خصوص زمانی که حرف‌های مهمی برای گفتن دارید، باید با دقت بیشتری انتخاب کنید. برای انتخاب کلمات می‌توانید پیش از سخنرانی آنها را از منابعی مانند لغت‌نامه و اینترنت پیدا کنید و در متن سخنرانی بکار ببرید. مهم‌ترین مواردی که باید در هنگام انتخاب واژه‌ها در نظر بگیرید شامل موارد زیر هستند:
- مخاطب خود را در نظر داشته باشید: برای انتخاب کلمات مناسب، باید به سطح درک کلی مخاطب و همچنین نوع زبانی که بکار می‌برید، فکر کنید. طبیعتاً برای صحبت در مقابل ۲۰۰ نفر مخاطب در یک سخنرانی، همکاری قابل اعتماد، رئیس، فرزندان و… باید کلماتی متفاوت انتخاب شوند.
- جملاتی کوتاه‌تر به کار ببرید: برای داشتن فن بیان مؤثر، از جملات کوتاه و قابل فهم استفاده کنید. پردازش و درک جملات کوتاه ساده‌تر است. همچنین استفاده از این نوع جملات اهمیت صحبت‌های شما را بالاتر نشان میدهد.
- کلمات ساده‌تر انتخاب کنید: کلمات ساده، جملات را روان‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند. اگر نمی‌توانید چیزی را به زبان ساده و قابل درک توضیح دهید، احتمالاً خود نیز آن را به خوبی درک نکرده‌اید. این امر زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که زبان مادری مخاطبان با زبان گفتار شما یکسان نباشد.
اهمیت لهجه‌ها
لهجه‌های قومی و منطقه‌ای بخشی از شخصیت فرد هستند و یک عنصر ویژه به نوع حرف زدن او اضافه می‌کنند. در مواقعی نیز ممکن است موانعی برای برقراری ارتباط ایجاد کنند، به طور مثال اگر شما لهجه شدیدی داشته باشید، ممکن است افرادی از منطقه یا کشوری دیگر، در درک صحبت‌های شما دچار مشکل شوند. در این حالت ممکن است مجبور به کند کردن سخنرانی خود شوید تا مخاطبین بتوانند صحبت‌های‌تان را پردازش کنند.
البته لازم به یادآوری است که کلمات تنها بخشی از ابزار برقراری ارتباط هستند. تُن صدا و زبان بدن، پیام‌های قوی‌تری به مخاطب ارسال می‌کنند.
تُن صدا چه اهمیتی در داشتن فن بیان گیرا دارد؟
صدا میتواند از کلمات و ظاهر نیز مهم‌تر باشد. صدا و محتوای گفتار احساسات فرد را به نمایش می‌گذارد. به عنوان مثال اگر اعتماد به نفس پایین باشد، با تعلل در گفتار و لرزش صدا مشخص می‌شود. حتماً مشاهده کرده‌اید که افراد خجالتی آرام‌تر صحبت می‌کنند، اما کسی که اعتماد به نفس بالایی دارد، بلندتر و واضح‌تر حرف می‌زند.
بنابراین صرف زمان برای بهبود صدا و نحوه استفاده صحیح از آن مهم است. به خصوص اگر صحبت کردن در حضور تعداد زیادی مخاطب برای‌تان مشکل است، روش‌هایی که در ادامه معرفی می‌کنیم تأثیر بسیاری در بهبود نحوه استفاده از صدا و در نتیجه افزایش اعتماد به نفس در سخنرانی دارند.
اغلب افراد در محیطی آرام و بدون استرس مانند خانه، مشکلی در استفاده از صدای خود ندارند، اما زمانی که در جمع بزرگی قرار می‌گیرند یا قصد صحبت در مقابل مخاطبان زیادی دارند، آرامش خود را از دست می‌دهند. علت این موضوع میتواند اضطراب ناشی از محیط و عدم توانایی در کنترل شرایط، باشد.
۱. عادت به شنیدن صدای خود
در اولین قدم، ابتدا باید به شنیدن صدای خود عادت کنید. برای این کار بهتر است صدای خود را در محیطی غیررسمی مانند خانه ضبط کنید. سپس با دقت به صدای خود گوش کنید تا کاملاً به آن عادت کنید. حتی می‌توانید اشکالاتی که موجب کاهش اثربخشی صدا می‌شوند را شناسایی و یادداشت کنید تا در فرصت مناسب بر روی آنها کار کرده و اصلاح‌شان کنید.
این اشکالات ممکن است شامل استفاده بیش از حد از صداهایی مانند «اممم … اِ…»، اختلاط یا حذف برخی حروف در اثر سریع حرف زدن یا لکنت داشتن در ادای برخی کلمات باشند.
بسیاری از مردم علاقه‌ای به شنیدن صدای خود ندارند، این احساس طبیعی است، اما باید این مرحله را پشت سر بگذارید و صدای خود را گوش داده و تحلیل کنید.
سعی کنید در هنگام ضبط صدا، کمی رسمی‌تر صحبت کنید تا به حالت واقعی سخنرانی نزدیک‌تر باشد. همچنین اگر با صدای بلند صحبت کنید، این اقدام میتواند صدا، فن بیان و گفتار شما را تقویت کند.
۲. بهبود مهارت‌های صحبت کردن
کتاب یا هر گونه نوشته‌ای برای خواندن پیدا کنید. نوشته‌ای در حدود دو یا چند صفحه کافی است. در ابتدا آن را زیر لب و بی‌صدا بخوانید، سپس با صدای بلندتر (صدای معمولی خود در هنگام صحبت کردن) بخوانید. نیازی نیست نگران اشتباهات یا گیر کردن‌ها باشید. فقط تا آخر و بدون وقفه بخوانید. حال برای بار سوم متن را بخوانید و صدای خود را ضبط کنید. این بار سعی کنید موارد زیر را نیز رعایت کنید:
- آرام‌تر بخوانید: عجله داشتن برای رسیدن به نقطه پایان، یکی از واکنش‌های طبیعی همه ماست، اما به یاد داشته باشید که عجله زیاد میتواند موجب اشتباهات، پیچیدن کلمات در هم و لکنت در گفتار شود. همچنین سرعت زیاد در حرف زدن، میتواند نشان دهنده عصبی بودن شما باشد و درک صحبت‌های‌تان را برای مخاطبین دشوار کند.
- سر خود را بالا نگه دارید: چانه را از کتاب فاصله دهید و سرتان را بالا بگیرید. در غیر این صورت صدای ضبط شده حالت عادی نداشته و چندان واضح نخواهد بود. بنابراین کتاب و سر را بالا بگیرید تا صدای‌تان واضح‌تر ضبط شود.
- گاهی اوقات مکث داشته باشید: در پایان جملات یا حداقل پاراگراف‌ها، مکث کوتاهی به اندازه ۲ تا ۳ ثانیه داشته باشید. این مکث میتوان برای نشان دادن تأکید یا اهمیت موضوع نیز به کار گرفته شود.
۳. تقویت صدا از طریق تنفس
صدا یکی از مهم‌ترین عوامل نشان دهنده احساسات است. گاهی اوقات الگوی تنفس اشتباه میتواند صدای فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در هنگام اضطراب و استرس زیاد، الگوی تنفس تغییر می‌کند و ریه‌ها نمی‌توانند با تمام توان خود بهترین عملکردشان را داشته باشند.
حتماً تجربه کرده‌اید که در هنگام اضطراب شانه‌ها و گردن دچار تنش می‌شوند. علت آن، تمایل به سریع‌تر نفس کشیدن در چنین مواقعی است. در واقع زمانی که سریع‌تر نفس می‌کشیم، هوای زیادی وارد ریه‌ها می‌کنید، اما فرصت کافی برای بازدم و استراحت ندارید.
اگر بتوانید از ظرفیت کامل ریه‌ها استفاده کنید، صدا تقویت شده و غنی‌تر، کامل‌تر و قوی‌تر می‌شود. به خصوص افرادی که تُن صدای آرامی دارند و نگران شنیده نشدن صحبت‌های‌شان هستند، می‌توانند از این روش استفاده کنند. صدا از طریق شکم کنترل می‌شود نه در گلو. بنابراین توانایی کنترل تنفس، موجب کنترل بهتر صدا خواهد شد.
تقویت تنفس علاوه بر تأثیرگذاری در بهبود فن بیان میتواند در حفظ یا افزایش آرامش نیز مؤثر باشد. به طوری که تنفس عمیق یا ریتمیک میتواند در کاهش استرس و افزایش آرامش کمک بسیاری کند. افرادی که آرامش دارند متعادل‌تر بوده و اعتماد به نفس بیشتری دارند.
تأکید بسیاری مذاهب و حتی پزشکان به تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و… نیز به همین دلیل است. با استفاده از چنین تکنیک‌هایی تنش جسمی کاهش یافته و ذهن آزادتر و آرام‌تر می‌شود. برای تقویت تنفس می‌توانید از تمرین زیر استفاده کنید.
پاها را به عرض شانه باز کنید، سعی کنید فشار زیادی به زانوها نیاورید تا قفل نشوند. راست بایستید و ستون فقرات و سر را در یک راستا قرار دهید. در حالت کلی باید ریلکس باشید و طوری بایستید که هیچ گونه فشاری به بدن و عضلات صورت وارد نشود. سپس به آرامی نفس بکشید و در هنگام دم، تا شماره ۳ بشمارید. بازدم را نیز به آرامی و تا شماره ۳ انجام دهید. در هنگام تنفس اجازه ندهید شانه‌ها بالا بیایند. دم را از بینی و بازدم را از دهان انجام دهید. به طوری که اگر کف دست را روی شکم قرار دهید، حرکت آرام آن را احساس کنید. این تمرین را ۱۰ بار دیگر تکرار کنید.
۴. بهبود تُن صدا
سه عنصر حجم صدا، وضوح و تنوع در تُن صدا، برای افرادی که قصد دارند یک سخنرانی ایده‌آل داشته باشند، ضروری است. حجم صدا در بهتر شنیده شدن صحبت‌ها مؤثر است، داشتن وضوح کافی حرف‌ها را قابل درک‌تر می‌کند و تنوع نیز موجب افزایش جذابیت سخنرانی می‌شود.
حجم صدا
حجم صدا مانند صدای تلویزیون نیست که به راحتی افزایش یا کاهش یابد! برخی افراد به صورت ذاتی، صدای آرامی دارند. چنین افرادی دیگر نمی‌توانند برای بهتر شنیده شدن، فریاد بزنند. بلکه باید روی صدای خود کار کنند. به همین منظور میتوان صدا را با نفس خود کنترل کرد. برای قوی‌تر کردن صدا، بهتر است نفس را از دیافراگم بیرون آورد نه از گلو.
بنابراین زمانی که در یک جلسه یا سخنرانی صحبت می‌کنید، سعی کنید به جای بلندتر کردن صدا، آن را قوی‌تر کنید. در این صورت علاوه بر شنیده شدن حرف‌های‌تان، تأثیرگذاری بیشتری خواهید داشت و فردی معتمد به نفس شناخته می‌شوید.
وضوح صدا
گاهی اوقات می‌بینیم که برخی افراد از بین دندان‌های چسبیده و فقط با کمی حرکت لب صحبت می‌کنند. این عدم توانایی در باز کردن دهان و ایجاد صدایی مناسب، یکی از اصلی‌ترین دلایل نامفهوم بودن صحبت‌ها و در نتیجه فن بیان ضعیف است. چرا که صدا در دهان قفل شده و اجازه خروج ندارد.
برای داشتن وضوح خوب در صدا، باید فک را به اندازه مناسب باز کنید. پس در هنگام حرف زدن دهان‌تان را باز کنید و برای جملات و کلماتی که می‌گویید زمان و انرژی کافی بگذارید. همچنین به انتهای کلمات دقت کافی داشته باشید تا کلمات را کامل ادا کرده و وضوح‌شان کامل باشد.
تنوع صدا
تکنیک‌های خاص و متعددی برای جذاب‌تر کردن سخنرانی وجود دارد. با این وجود نباید از روش‌هایی استفاده کرد که مصنوعی و تظاهر به نظر برسند. روشی که بتواند معنای کلمات و احساسات را به درستی منتقل کند، مناسب است. برای ایجاد تنوع در صدا میتوان تغییرات زیر را اعمال کرد:
- سرعت: منظور از سرعت همان سرعتی است که در حرف زدن و ادای جملات داریم. اگر سرعت بالا باشد، شنوندگان ممکن است زمان کافی برای پردازش و درک برخی جملات را نداشته باشند. بنابراین بهتر است گاهی اوقات سرعت حرف زدن را پایین آورد، حتی میتوان برای ایجاد تنوع و جذابیت بیشتر هرازگاهی برخی جملات را خیلی آرام و شمرده گفت.
- حجم صدا: گهگاهی بالا بردن یا کم کردن حجم صدا میتواند تأکید جملات را بیشتر کند. به طور مثال اگر در هنگام سخنرانی، یک یا دو جمله را با صدایی کم و به حالت نجوا بگویید (البته کاملاً برنامه‌ریزی شده و در جای مناسب)، باعث می‌شود که مخاطب هوشیارتر شود. در استفاده از این روش نباید زیاده‌روی کرد، چرا که تأثیرگذاری آن از دست می‌رود.
- اوج، انحنا و تکیه صدا: هنگام صحبت در میان جمع کثیری از مردم سعی کنید اطلاعات را با بیشترین اشتیاق و انرژی انتقال دهید. البته این بدان معنا نیست که صدایی غیرقابل کنترل و غیرطبیعی داشته باشید. باید سعی کنید در مواقعی که ضروری است، بعضی کلمات را با تأکید بگویید یا برخی جملات را انحنا دهید. به یاد داشته باشید اضطراب، تارهای صوتی را دچار تنش و کوتاه‌تر از حالت عادی می‌کند. در نتیجه صدا بلندتر و غیرعادی‌تر از معمول می‌شود. با تأکید بر برخی کلمات یا تکیه بر برخی حروف، می‌توانید چنین مشکلاتی را حل و تنوع سخنرانی خود را افزایش دهید.
- مکث: مکث‌ها بسیار قدرتمند هستند. می‌توانید از این ابزار برای افزایش توجه شنوندگان استفاده کنید و بر اهمیت موضوع تأکید کنید. مکث به معنای سکوتی چند ثانیه‌ای است. مخاطب در این چند ثانیه معنی جملات و مکث شما را تحلیل می‌کند.
قبل از هر سخنرانی یا صحبتی، صدای خود را گرم کنید. صدا یک ابزار است و هیچ انسان عاقلی قبل از گرم کردن ابزار از آن استفاده نمی‌کند. به خواننده‌ها توجه کنید، هیچ کدام از آنها بدون گرم کردن صدا، وارد سالن کنسرت نمی‌شوند.
زبان بدن چه تأثیری در فن بیان دارد؟
تحقیقات نشان میدهد مقدار قابل توجهی از ارتباطات (بیش از ۵۰ درصد)، غیرکلامی است. تُن صدا، سرعت و تأکید همه مربوط به ارتباطات غیرکلامی هستند. یکی دیگر از مهارت‌های ارتباط غیرکلامی، زبان بدن است. مهارت‌های زبان بدن شامل زبان بدن دست‌ها، زبان بدن چشم‌ها، حالت‌های مختلف بدن، ارتباطات چشمی و… می‌شوند. اطلاعات بیشتر را می‌توانید از مطالب مرتبط، دریافت کنید.
شاید مهم‌ترین جنبه ارتباط مؤثر، هماهنگی باشد. هماهنگی یعنی زبان بدن با کلمات و جملات هم‌خوانی داشته باشد. در واقع زبان بدن باید بتواند صحبت‌های شما را تأکید کرده و اهمیت و جذابیت آنها را افزایش دهد.
لازم به ذکر است پنهان کردن زبان بدن بسیار سخت‌تر از کلام است. اگر می‌بینید زبان بدن فردی با حرف‌هایش هماهنگی ندارد، زبان بدن‌اش را ملاک قرار دهید. چرا که پنهان کردن زبان بدن دشوار است و مقصود واقعی را منتقل می‌کند.
حرف آخر
داشتن فن بیان مؤثر علاوه بر اینکه موجب افزایش اعتماد به نفس گوینده می‌شود و میتواند مخاطبین را نیز جذب صحبت‌های او کند. به این ترتیب ارتباط مؤثری به وجود می‌آید و پیام گوینده برای مخاطب قابل درک می‌شود. نظر شما چیست؟ پیشنهادی برای بهبود فنون سخنوری دارید؟ لطفا نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.