کودکان ممکن است هم به دیابت نوع ۱ و هم به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند و متاسفانه هر دو نوع دیابت در جهان در حال افزایش است. لازم است والدین درباره مقابله با دیابت کودکان، درمان، الگوی تغذیه‌ای کودک و میزان و روش تزریق انسولین به صورت کامل اطلاع داشته باشند. در این مطلب به بررسی جامع دیابت کودکان خواهیم پرداخت.
دیابت کودکان
هر روزه شاهد افزایش تعداد کودکان مبتلا به بیماری دیابت هستیم. حتی تعدادی از نوزادان قبل از به دنیا آمدن به این بیماری مبتلا هستند. لازم به ذکر است که دلیل افزایش روز افزون مبتلایان به این بیماری می‌تواند شیوه‌ی نادرست زندگی امروزی باشد. این روزها کودکان به فست فودها و نوشیدنی‌هایی که سرشار از شکر و مواد افزودنی هستند به شدت وابسته هستند. علاوه بر جایگزینی تغذیه ناسالم در میان آن‌ها، بازی‌های کامپیوتری و اینترنتی نیز موجب افزایش بی‌تحرکی در بین کودکان شده است. باید به کودکانی که در سنین پایین به بیماری دیابت مبتلا می‌شوند آموزش‌های لازم مربوط به شیوه‌ی تطابق با بیماری‌شان داده شود.
بیماری دیابت شامل دو گروه اصلی دیابت نوع ۱ و ۲ می‌شود. دیابت نوع ۱ بیشتر در میان کودکان رایج است. در این بیماری بدن توانایی تنظیم قند خون را ندارد به این علت که پانکراس قادر به انجام اعمال طبیعی خود نیست. در واقع کار اصلی پانکراس ترشح هورمون انسولین است. در این نوع بیماری پانکراس دیگر قادر به سنتز و ترشح انسولین در بدن نیست. قابل ذکر است که انسولین هورمونی ضروری در بدن است که کارکرد آن ذخیره و اکسید اسیون گلوکز در کبد و دیگر سلول‌های بدن است.
علت دیابت نوع ۱ در کودکان چیست؟
این بیماری در کودکان زیر ۱۱ سال نمود پیدا می‌کند و تا پایان عمر با کودک همراه است. دیابت نوع ۱ هنگامی در کودک پدیدار می‌شود که پانکراس در لوزالمعده ساخت و ترشح هورمون انسولین را متوقف می‌کند.
به هنگام ورود ویروس به بدن شخص، به دنبال مقابله‌ی بین سلول‌های ایمنی بدن با ویروس، کمپلکسی در بدن ساخته و بر ضد آن آنتی بادی تولید می‌شود. آنتی ژن ایجاد شده بر علیه سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس که در لوزالمعده جای گرفته‌اند، اقدام می‌کند و سلول‌های بتا را نابود می‌کنند. به دنبال آن انسولین به‌خوبی در بدن ترشح نمی‌شود و قند خون بالا می‌رود. قابل ذکر است که انسولین هورمونی برای تنظیم و کنترل قندخون در بدن است و سبب می‌شود قندخون وارد سلول‌های بدن شده و به مصرف برسند.
هنگامی که هورمون انسولین در بدن ترشح نشود درب سلول به روی گلوکز بسته شده و قند نمی‌تواند وارد سلول شود؛ در نتیجه قند در خون به طور چشم‌گیری بالا رفته و سپس وارد ادرار شخص می‌شود و همین امر سبب تکرر ادرار در کودک می‌شود. هم چنین به سبب آنکه قند وارد سلول‌ها نمی‌شود شخص تمایل به پرخوری پیدا کرده و در عین پر خوری کودک لاغر مانده و کاهش وزن خواهد داشت.
علت دیابت نوع ۲ در کودکان چیست؟
اگر پانکراس شخص نتواند هورمون انسولین را به مقدار لازم ترشح کند یا حتی در مواردی که بافت‌های بدن شخص نتوانند انسولین را به درستی دریافت کنند، بدن وی با کمبود هورمون انسولین مواجه شده و در طی آن قند در جریان خون باقی می‌ماند و فرد مبتلا به بیماری دیابت می‌شود.
دیابت نوع ۲ در طی زمان سبب آسیب رسانی به چشم‌ها، قلب، عروق خونی، اعصاب و کلیه‌ها شده و نیز شخص مبتلا را در برابر بیماری‌ها و عفونت‌های متعدد آسیب پذیر می‌کند.
در زمان‌های قدیم پزشکان معتقد بودند که تنها بزرگ‌سالان به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند اما امروزه شاهد افزایش روز افزون تعداد کودکان مبتلا به دیابت نوع ۲ در جهان هستیم.
تشخیص دیابت در کودکان
تشخیص نشانه‌های این بیماری در بین کودکان کاری بسیار سخت است، در مواردی نیز والدین علائم دیابت کودکان را با ناآرامی در رفتار کودک اشتباه می‌گیرند. باید توجه داشت که شناسایی علائم این بیماری مستلزم تشخیص و دقت زیاد است. چنانچه نشانه‌های بیماری دیابت به موقع تشخیص داده نشود و کودک تحت درمان قرار نگیرد، بسیار خطرناک خواهد بود. بنابراین باید نسبت به نشانه‌های این بیماری آگاهی‌های لازم را کسب کنید تا در صورت مشاهده این علائم در کودکتان به موقع اقدام کنید. می‌بایست به این نکته توجه داشت که ژنتیک در ابتلا به این بیماری نقش اساسی دارد.
علائم نامبرده در زیر به احتمال زیاد نشانه‌هایی از وجود بیماری دیابت در کودک شما است:
- احساس ضعف و ناتوانی مداوم؛ خستگی مفرط و طولانی مدت در کودک احتمالا نشان دهنده‌ی میزان افت قند خون آن است تا جایی که حتی ممکن است دچار لرزش شوند. بررسی تحقیقات در خصوص بزرگ‌سالان مبتلا به دیابت نوع ۱ نیز نشان می‌دهد اشخاصی که میزان قند خون آن‌ها در طول شب کاهش می‌یابد، در طول روز احساس خستگی مفرط دارند. اشخاص مبتلا به این بیماری در انجام کارهای روزانه خود دچار خستگی زودهنگام می‌شوند.
- بیش از حد خوابیدن
- کسلی و بد خلقی در کودک؛ اگر به تازگی متوجه تغییرات بسیاری در خلق و خوی کودکتان شده‌اید، می‌بایست کمی آگاه‌تر باشید. این امکان وجود دارد تغییر خلق و خوی کودکتان و بداخلاقی آن نشانه این باشد که میزان قند خون آن ثابت نیست. بر اساس مقاله‌ای که HealthCentral در سال ۲۰۱۱ منتشر کرده است تشخیص نوسانات روحی و اخلاقی ناشی از نوسانات قند خون در کودکان کار دشواری است. به عقیده‌ی پژوهشگران مقدار قند خون بالا یا پایین می‌تواند روی کودکان اثرات مختلفی داشته باشد. بالا بودن میزان قند خون در کودکان سبب می‌شود که احساس بیماری و کسلی داشته و همان کودکان خوب همیشگی نباشند.
- عدم تمایل به بازی‌های بیرون از منزل و فعالیت‌های رایج
- علائمی چون سردرد و معده درد در کودک
- زود عصبانی شدن
- ایجاد حالت دست پاچگی و آشفتگی در کودک
- مشاهده ترشح چسبناک در ادرار کودکان 2 الی ۳ ساله احتمالاً علائمی از بالا بودن قند و وجود قند اضافه در ادرار است. این ترشح می‌تواند حاکی از وجود احتمالی بیماری دیابت در کودک باشد و بایستی سریعاً آزمایش تشخیص دیابت صورت گیرد.
- شب ادراری؛ شب ادراری کودکان در سنین کم ممکن است عامل هشدار دهنده‌ای برای والدین کودک به حساب نیاید؛ اما نباید بی‌تفاوت از این مسئله رد نشد، به ویژه اگر پیش‌تر این عمل از کودک سر نمی‌زده اما اخیراً به طور مستمر شب ادراری داشته باشد.
- تشنگی زیاد و داشتن تکرر ادرار؛ تعداد مراجعه کودک خود را به دستشویی در نظر بگیرید. اساساً هنگامی که قند خون در فرد بالا می‌رود؛ به دنبال آن کلیه‌ها برای دفع این مقدار مازاد قند فعالیت بیشتری داشته و این قند را به همراه آب توسط ادرار از بدن دفع می‌کنند و همان‌طور که می‌دانیم هنگامی که آب زیادی از بدن شخص خارج می‌شود؛ بدن به کم آبی دچار شده و کودک احساس تشنگی بیشتری می‌کند. البته کودکان زیاد شیطنت می‌کنند و فعالیت زیادی دارند. به همین دلیل طبیعی است که آب بیشتری مصرف کنند. ولی بچه‌ای که بیش از حد معمول دستشویی می‌رود، بیشتر احساس تشنگی می‌کند، چون بدن وی احتیاج به تأمین آب از دست رفته دارد. بنابراین اگر کودک شما به طور مستمر درخواست آب یا آب میوه دارد، نباید آن را دلیل تمایل و علاقه او به نوشیدنی قلمداد کرد. در این زمینه کمی هشیارتر باشید و بررسی‌های مربوطه را انجام دهید، چون تشنگی بیش از اندازه در کودکان ممکن است از نشانه‌های دیابت کودکان باشد.
- بی میل بودن نسبت به غذا، بی‌اشتهایی و یا نوعی احساس گرسنگی همیشگی؛ غالباً با بی توجهی و نادیده گرفتن این علائم از طرف والدین مواجه هستیم چرا که والدین بی میل بودن نسبت به غذا را به بازیگوشی کودک ربط می‌دهند و خوردن زیاد غذا و احساس گرسنگی دائمی در کودک را نشانه‌هایی از سن رشد کودک قلمداد می‌کنند.
- کاهش وزن؛ کودکانی که مبتلا به دیابت نوع یک هستند اکثراً غذای زیادی می‌خورند، اما به طور معمول شاهد کاهش وزن آن‌ها هستیم. کاهش وزن بدون دلیل موجه به سبب عدم توانایی بدن شخص در جذب انرژی از مواد غذایی است که مصرف می‌کند. این مسئله باعث می‌شود چربی‌های ذخیره شده در سلول‌ها غالباً به مصرف رسیده و وزن بدن شخص مبتلا به دیابت علیرغم خوردن غذا به طور چشم‌گیری کاهش یابد.
- سخت از خواب بیدار شدن؛ این مسئله ممکن است مربوط به کاهش شدید قند خون در شخص بیمار باشد. در این حالت باید مقداری ماده شیرین مانند آب پرتقال یا یک قاشق پر شکر به کودک خوراند.
- مشکلات بینایی؛ انجمن Canadian Diabetes Association مطرح کرده است که بیماری دیابت دلیل اصلی کاهش دید و بیماری‌های چشمی در کودکان آمریکای شمالی است. بیماری دیابت بر روی شبکیه‌ی چشم و رگ‌های خونی تغذیه کننده‌ی آن تأثیر گذاشته و در مدت زمان طولانی سبب از دست دادن بینایی در شخص می‌شود.
- به گفته‌ی برخی متخصصان در این زمینه هنگامی که بدن از چربی‌ها به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده نکند، اسیدهایی در خون ایجاد می‌شود که این پدیده را اسیدوکتوز می‌نامند و سریعاً احتیاج به دفع دارد. اگر در کودکتان نشانه‌هایی از قبیل حالت تهوع، کسلی یا دل درد وجود داشت که علت موجهی ندارد، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.
انواع آزمایش قند خون برای تشخیص دیابت در کودکان
در نمونه‌های خونی گرفته شده از افراد مبتلا به دیابت نوع یک به وجود آنتی بادی که بنام ketones معروف است پی برده‌اند. این ماده پس از تجزیه و شکسته شدن ساختار چربی در بدن تولید می‌شود. وجود این ماده در این نوع دیابت بسیار رایج است و در نمونه‌های خون یا ادرار تهیه شده از افراد مبتلا به این بیماری قابل شناسایی است.
۱. آزمایش قندخون ساده
دیگران چه می‌خوانند؟اگر بیشتر علائم نامبرده در بالا را در کودک خود مشاهده می‌کنید باید حتماً پزشک متخصص را از این علائم باخبر ساخته و از او بخواهید که برای کودکتان آزمایش اندازه‌گیری قند خون درخواست کند. اگر قند خون کودک شما مساوی ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی لیتر یا حتی بیشتر باشد نشان دهنده‌ی مبتلا بودن کودک شما به دیابت کودکان است.
۲. آزمایش A1C یا هموگلوبین گلیکوزیه
چنانچه پزشک مورد نظر درباره نتایج آزمایش ساده‌ی قند خون اطمینان نداشته باشد برای صحت نتیجه این آزمایش از آزمایش هموگلوبین گلیکوزیه که به آزمایش A1C معروف است، استفاده می‌کند. این آزمایش مقدار قندی را که در خون به هموگلوبین وصل شده است به درصد نشان می‌دهد. باید این نکته را در نظر داشت که گلبول‌های قرمز هر ۳ ماه نابود شده و گلبول‌های جدیدی از نو تشکیل می‌شوند، نتیجه این آزمایش بیان کننده مقدار اتصال قند به هموگلوبین در طی مدت ۳ ماه گذشته است اگر این مقدار مساوی با ۵/۶ درصد یا بالاتر باشد نشانه‌ی مبتلا بودن کودک شما به دیابت است.
۳. آزمایش قندخون ناشتا
در این آزمایش برای تشخیص میزان قند خون پس از یک شب ناشتا از کودک نمونه‌ی خون گرفته می‌شود. برای انجام این آزمایش و صحت نتیجه آن باید توجه داشت که کودک در طی یک شب یا حداقل ۸ ساعت ناشتا باشد. اگر جواب این آزمایش بیش از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد نشانه‌ی پیش دیابت Pre- diabetes است و اگر برابر با ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی لیتر یا حتی بیشتر از این میزان باشد، نشانه‌ی مبتلا بودن کودک شما به بیماری دیابت است.
درمان دیابت در کودکان
انسولین مؤثرترین راه درمان بیماری دیابت است. انسولین را نمی‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد و روش دریافت آن تزریق است. با پیشرفت علم امروزه شاهد سوزن‌های تزریقی بسیار نازکی برای تزریق انسولین هستیم. تزریقات به طور کامل فیزیولوژیک بوده و جایگزین ترشح هورمون انسولین توسط لوزالمعده می‌شود. فرد مبتلا به این بیماری می‌تواند با درمان درست و کنترل بیماری خود زندگی و عمر طبیعی و بدون مشکلی را داشته باشد.
رشد صحیح و مناسب کودک، بدون تغذیه سالم امکان‌پذیر نخواهد بود. کنترل بیماری دیابت، شامل پنج پایه آموزش، تغذیه، داروها، ورزش و کنترل قند خون شخص است.
آنچه والدین باید انجام دهند
والدینی که کودک آن‌ها مبتلا به بیماری دیابت است بهتر است یک دستگاه اندازه گیری قند خون یا گلوکومتر تهیه کرده و در منزل داشته باشند. استفاده از این دستگاه کار راحتی است. از پزشک کودک خود درباره طریقه‌ی استفاده از این دستگاه راهنمایی بخواهید. سایر اقداماتی که در این خصوص باید انجام دهید به شرح زیر است::
- تعداد مراتب آزمایش قندخون در طول روز و زمان انجام این آزمایش را از پزشک مورد نظر بپرسید.
- اگر کودک شما برای درمان نیاز به انسولین دارد، طریقه‌ی تزریق انسولین و محل تزریق را از پزشک خود بپرسید.
- اگر برای درمان کودک مبتلای خود از پمپ انسولین استفاده می‌کنید کار با پمپ و سایر مراقبت‌ها را یاد بگیرید.
- هم‌چنین باید آموزش‌های لازم در مواجهه با بیمار در هنگام افت شدید قند خون را از پزشک معالج فرا بگیرید.
- والدین باید مراقب مقدار فعالیت کودک بیمار خود باشند. تا وقتی که کودک به تنهایی نمی‌تواند، مسئولیت‌های مربوط به کنترل بیماری و مراقبت از خود را بپزیرد، عهده والدین است که مراقبت‌های لازم از کودک خود را به عمل آورند.
کودکان مبتلا به بیماری دیابت با کودکان سالم تفاوتی چندانی ندارند و با کنترل بیماری و درمان مناسب می‌توانند همانند دیگر کودکان فعال و شاد باشند.
شما نیز اگر تجربه ای در زمینه دیابت کودکان دارید، آن را با ما و سایر کاربران انگیزه به اشتراک بگذارید.