التهاب روده چیست؟ + علت، علائم، راه‌های تشخیص و درمان

انگیزه –  در واقع بیماری التهاب روده‌ که به اختصار آن را آی ‌بی‌ دی (IBD: Inflammatory Bowl Disease) می‌نامند، به دسته‌ای از بیماری‌های التهاب‌زا در روده اطلاق می‌گردد. بسیاری از افراد بر این باورند که التهاب روده از جمله بیماری‌های خود ایمنی بدن است ولی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که التهاب مزمن روده علاوه بر حمله‌ سیستم ایمنی به خود بدن، می‌تواند به دلیل حمله‌ به میکروب‌های بی‌خطر یا غذای موجود در روده‌ها نیز به وجود بیابد. در این مطلب به بررسی بیماری التهاب روده و علائم و درمان آن خواهیم پرداخت.

 

انواع بیماری التهاب روده

التهاب زخم ‌شونده‌ی روده‌ی بزرگ که در اصطلاح به آن کولیت اولسراتیو (UC: Ulcerative Colitis) نیز گفته می‌شود و از طرفی بیماری کرون (Crohn’s disease) دو بیماری اصلی مرتبط با التهاب روده هستند. بیماری کولیت اولسراتیو بر پس‌روده یا روده‌ی بزرگ تأثیرگذار است. این در حالیست که بیماری کرون می‌تواند هر ناحیه‌ای از دهان تا مقعد را تحت تأثیر خود قرار دهد؛ از این رو غالباً انتهای روده‌ی کوچک یا روده‌ی بزرگ یا هر دو را درگیر می‌کند.

در صورتی که به بیماری التهاب روده مبتلا باشید، باید به این نکته توجه کنید که غالباً بیماری التهاب روده با شدت و ضعف دوره‌ای همراه خواهند بود. هنگامی که التهاب شدید رخ دهد، بیماری فعال است و علائم آن ظاهر می‌شوند و در هنگامی که مقدار التهاب کم باشد یا اینکه التهابی ایجاد نشده باشد، فرد بیمار نشانه‌ای از بیماری ندارد و در اصطلاح به آن بیماری خاموش گفته می‌شود.

 

علائم و نشانه‌های ابتلا به بیماری التهاب روده

مانند دیگر بیماری‌های مزمن، بیمار در بیماری التهاب روده نیز سطوح بالا و پایین بیماری را تجربه می‌کند. با افزایش سطح بیماری، نشانه‌های آن نیز پدید می‌آیند. نشانه‌های ابتلا به بیماری التهاب روده می‌توانند کم یا زیاد باشند و شدت علائم غالباً به این وابسته است که بیماری کدام قسمت از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار داده است. در قسمت پایین به بررسی علائم بیماری التهاب روده خواهیم پرداخت.

• بروز گرفتگی و درد در قسمت شکم
• بروز اسهال که البته در مواردی می‌تواند خون‌آلود باشد
• احساس نیاز شدید به دفع
• بروز تب
• کم شدن چشمگیر وزن بدن
• کم شدن میل به غذا
• کم‌خونی و فقر آهن که به علت از دست دادن خون شکل گرفته باشد

علت ابتلا به بیماری التهاب روده چیست؟

جالب است بدانید، پزشکان برای بیماری التهاب روده هنوز علت خاصی را نیافته‌اند. عواملی نظیر باکتری‌ها، ویروس‌ها و پادتن‌ها، سیستم ایمنی بدن را جهت به وجود آمدن واکنش التهابی در سیستم گوارش فعال می‌کنند. پژوهش‌های دانشمندان، عواملی مثل وراثت، ژن‌ها و عوامل محیطی را در ایجاد و شکل‌گیری بیماری التهاب روده دخیل می‌دانند. از طرفی این را نیز باید در نظر گرفت که بافت بدن خودش نیز این واکنش خود ایمنی را می‌تواند فعال کند. فرقی نمی‌کند که علت ابتلا به بیماری التهاب روده چه چیزی است، نکته مهم در این باره این است که واکنش‌های کنترل‌نشده‌ی التهاب‌زا ادامه خواهد یافت و به دیواره‌ی روده‌ای آسیب می‌رساند؛ این وضعیت باعث بروز اسهال و درد شکمی خواهد شد.

 

مشکلاتی که با بیماری التهاب روده به وجود می‌آیند

این بیماری می‌تواند با مشکلات جدی‌ در سلامتی روده‌ها همراه باشد که در قسمت پایین به بررسی تعدادی از این مشکلات خواهیم پرداخت.

• خون‌ریزی شدید از زخم‌های موجود در ناحیه روده‌
• سوراخ شدن یا پاره شدن روده
• تنگ شدن و مسدود شدن روده (این عارضه بیشتر در بیماری کرون مشاهده می‌شود)
• فیستول (مجرای خروجی ناهنجار) و بیماری‌های پیرامون مقعد (شامل بیماری‌هایی که بافت پیرامونی مقعد را تحت تأثیر قرار می‌دهند)
• روده‌ی متسع سمی که به اتساع بیشتر از حد روده‌ی بزرگ اطلاق می‌شود. این عارضه می‌تواند زندگی فرد را نابود کند. این حالت بیشتر در کولیت اولسراتیو مشاهده می‌شود
• ایجاد سوء تغذیه در فرد مبتلا
• این بیماری ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را افزایش می‌دهد
• بروز التهاب مفصل (آرتریت)
• ایجاد مشکلات پوستی
• التهاب چشم
• اختلالات کلیوی و کبدی
• از دست دادن بافت استخوانی در فرد بیمار

تشخیص بیماری التهاب روده

پزشک معالج، بیماری التهاب روده را بر طبق بروز نشانه‌ها، آزمایش‌ها و روش‌های دیگر تشخیص می‌دهد. در قسمت پایین به تعدادی از آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص این بیماری خواهیم پرداخت.

۱. آزمایش مدفوع

نمونه‌ی مدفوع شخص مراجعه کننده به آزمایشگاه ارسال خواهد شد. در این آزمایش مدفوع فرد جهت پیدا کردن نشانه‌ای از وجود خونی که نمی‌توان آن را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۲. آزمایش شمارش سلول‌های خونی (CBC)

در این روش یک کادر آزمایشگاه، از خون فرد نمونه‌ برداری می‌کند و این خون به آزمایشگاه ارسال می‌شود. در صورت افزایش گلبول‌های سفید خون، وجود التهاب اثبات می‌شود و در صورتی که خون‌ریزی زیادی در بدن وجود داشته باشد، سطح گلبول‌های قرمز خون و هموگلوبین کم می‌شود.

۳. تصویربرداری اشعه‌ی ایکس باریمی

از این آزمایش کمتر استفاده می‌شود، ولی می‌توان از آن جهت بررسی کردن ناهنجاری‌های موجود در بخش فوقانی لوله‌ی گوارش شامل مری، معده و روده‌ی کوچک استفاده کرد. در صورتی که قصد بررسی قسمت بالایی دستگاه گوارش را دارید، فرد بیمار باید محلول گچی باریم‌داری را قورت بدهد. این محلول سطح لوله‌ گوارش را پوشانده و آن را جهت عکس‌برداری اشعه ایکس قابل مشاهده می‌کند. در صورتی که بیمار از این راه برای بررسی کردن قسمت‌های پایینی دستگاه گوارش بهره ببرد، محلول حاوی باریم‌ از مسیر مقعد درون بدن بیمار وارد می‌شود و از بیمار درخواست می‌شود که آن را تا اتمام عکس‌برداری از روده‌ی بزرگ و راست‌روده (رکتوم) باقی بگذارد. در این روش امکان این وجود دارد که بتوان ناهنجاری‌های به وجود آمده به علت بیماری کرون و بیماری کولیت اولسراتیو را رؤیت کرد.

۴. تست‌های رادیولوژیک

سی‌تی اسکن، ام‌آرآی و سونوگرافی نیز جهت تشخیص بیماری کرون و کولیت اولسراتیو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۵. سیگموئیدوسکوپی

در این راه تشخیص، یک پزشک با کمک گرفتن از سیگموئیدوسکوپ (لوله‌ای باریک و منعطف دارای منبع نور و دوربین)، تصویر یک‌سوم انتهایی روده‌ی بزرگ بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد. سیگموئیدوسکوپ از مسیر مقعد به بدن بیمار وارد می‌شود و تصاویر دیواره‌ی روده‌ نظیر زخم‌ها، التهاب و خون‌ریزی به همین سبب مورد معاینه قرار می‌گیرد. از طرفی دیگر این احتمال وجود دارد که پزشک در این مرحله با کمک گرفتن از وسایلی که از داخل لوله‌ی سیگموئیدوسکوپ عبور داده می‌شود، از دیواره روده نمونه‌ (بیوپسی) به دست آورد و جهت تحقیقات میکروسکوپی به آزمایشگاه ارسال کند.

۶. کولونوسکوپی

کولونوسکوپی نیز نظیر سیگموئیدوسکوپی یکی از روش‌های تشخیص بیماری التهاب روده است، ولی در این روش پزشک از یک لوله‌ی منعطف طویل‌تر جهت بررسی کردن همه روده‌ی بزرگ استفاده می‌شود. این روش بررسی وخامت بیماری در روده‌ی بزرگ (کولون) را فراهم کرده است.

۷. اندوسکوپی فوقانی

در صورتی که نشانه‌های بیماری مانند تهوع و استفراغ مرتبط به قسمت بالایی لوله‌ی گوارش باشد، پزشک از اندوسکوپ استفاده خواهد کرد. اندوسکوپ لوله‌ای باریک، منعطف و دارای منبع نور و دوربین است تا پزشک بتواند مری، معده و دئودنوم را رؤیت کند.

۸. اندوسکوپی کپسولی

این روش در تشخیص بیماری‌هایی مانند کرون که روده‌ی کوچک را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این منظور بیمار کپسول کوچکی را قورت می دهد که درون آن یک دوربین جای گذاری شده است. تصاویری که دوربین از مری، معده و روده‌ی کوچک به دست می‌آورد، به گیرنده‌ جای گذاری شده در کمربندی ارسال می‌شود که بیمار آن را به کمر می‌بندد. در پایان، تصاویر از کمربند روی کامپیوتر ذخیره می‌شود. دوربین نیز در آخر از روده عبور کرده و دفع خواهد شد.

درمان التهاب روده

فرآیند درمانی بیماری التهاب روده، شامل روش ترکیبی خودمراقبتی و درمان‌های پزشکی است که در قسمت پایین به صورت جداگانه به بررسی این دو روش درمانی خواهیم پرداخت.

۱. خود مراقبتی

باید به این نکته توجه کنیم که رژیم غذایی ویژه‌ای وجود ندارد که برای پیشگیری یا درمان بیماری التهاب روده مؤثر واقع شود، ولی به وجود آوردن تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند. بایستی برای این منظور با پزشک‌ خود در مورد رژیم غذایی سالم مشورت کنید. به عنوان نمونه بر طبق علائمی که بیماری شما دارد، این احتمال وجود دارد که پزشک بخواهد مقدار دریافت فیبر یا لبنیات مصرفی‌تان را کم کنید. از طرفی بدن شما ممکن است وعده‌های کوچک با دفعات بیشتر را بهتر قبول کند. در مجموع احتیاجی به پرهیز غذایی ویژه‌ای در بیماری التهاب روده وجود ندارد، مگر استفاده از مواد غذایی که علائم بیماری را در شما ایجاد کرده و یا آن را تشدید کند.

یکی از تغییرات رژیم غذایی که ممکن است پزشک از شما درخواست کند، رعایت کردن رژیم کم‌‌باقی‌مانده (low-residue diet) است. در رژیم کم‌باقی‌مانده محدودیت غذایی بسیار بالایی وجود دارد و هدف از این رژیم کم کردن از مقدار فیبر و دیگر مواد هضم ‌نشدنی‌ است که از مسیر روده‌ی بزرگ دفع می‌شوند.

رعایت این رژیم باعث می‌شود علائمی نظیر اسهال و درد شکمی کاهش یابند. نکته‌ی مهم در رعایت رژیم کم‌باقی‌مانده این است که زمان مورد نیاز برای رعایت آن را کاملا درست متوجه شده باشید؛ چون در رژیم کم‌باقی‌مانده همه مواد غذایی که به آن نیاز دارید، تأمین نمی‌شود. از طرفی این احتمال وجود دارد که پزشک مصرف مکمل‌های ویتامینی را برای بیمار تجویز کند.

موضوع مهم دیگر در روش خودمراقبتی در بیماری‌ التهاب روده مدیریت اضطراب بیمار است. استرس می‌تواند موجب تشدید علائم التهاب روده شود. بهتر است که لیستی از مواردی که سبب استرس شما می‌شوند را تهیه کنید و سپس دقت کنید که کدام‌یک را می‌توانید از زندگی روزانه خود پاک کنید. از طرفی هنگامی که فهمیدید دچار استرس شده‌اید، به ارامی نفس عمیق بکشید، زیرا این عمل استرس شما را کاهش می‌دهد.

فراگیری روش‌های مدیتیشن، اختصاص دادن زمانی برای تفریح خودتان و تمرینات مستمر ورزشی ابزارهای مفیدی برای کاهش تنش در زندگی‌ شما هستند. شرکت در گروه‌های حمایتی بیماری التهاب روده شما را با افرادی آشنا می‌کند که کاملاً می‌دانند این بیماری چه تأثیری بر روی زندگی رومزه‌ شما خواهد داشت، چون این افراد همان تجربیاتی را دارند که شما به آن نیاز دارید. این افراد می‌توانند پشتیبانی و پیشنهادات خود را برای کنار آمدن با علائم این بیماری در اختیار شما قرار دهند.

۲. درمان پزشکی

در درمان‌های پزشکی در بیماری التهاب روده، هدف این است که التهاب ناهنجار این بیماری نابود شود تا بافت دستگاه گوارش بهبود یابد. هنگامی که این بهبودی به دست آید، به دنبال آن می‌بایست شاهدِ کاهش علائمی چون اسهال و درد در ناحیه شکم باشیم. زمانی که علائم این بیماری کنترل شدند، درمان پزشکی تمرکز خود را روی کاهش دفعات عود بیماری و حفظ دوره‌ی خاموشی بیماری قرار می‌دهد.

پزشکان غالباً جهت درمان بیماری التهاب روده، داروها را به صورت دوره‌ای برای بیمار تجویز می‌کنند. در ابتدا داروهایی با ضرر کمتر یا داروهایی که دوره‌ی مصرف پایینتری دارند تجویز می‌شوند؛ در صورتی که این داروها به بهبود علائم این بیماری منجر نشد، پزشک داروهای مرحله‌ی بالاتر را برای بیمار تجویز خواهد کرد.