یکی ازمهمترین بیماری‌های عفونی قرن ۲۱، سل است. سل یکی از شایع‌ترین عفونت‌های انسانی و یک چالش بزرگ سلامت عمومی بوده که نشانه‌های بهبود بسیار کمی در آن دیده می‌شود. این بیماری عفونی در ابتدا ریه‌ها را درگیر خود می‌کند اما در افراد مسن‌تر در بخش کلیه، مغز و مهره‌ها نیز فعالیت زیادی دارد که اگر در ریه فعالیت کند، به آن «سل ریـــوی» نیز گفته می‌شود. در مطلب امروز انگیزه، علائم سل نهفته و تفاوت آن با سل فعال را بررسی می کنیم.
تفاوت سل فعال با سل نهفته
نام دیگر سل، بیماری توبرکلوز است و از طریق باکتری‌های مایکوباکتریوم به وجود می‌آید. این باکتری، هوازی، بدون حرکت و میله‌ای شکل بوده و می‌تواند از طریق هوا به شخص دیگر منتقل شود. این باسیل نسبت به دیگر هم نوعان خود از سرعت تکثیر پایین‌تری برخوردار بوده و به طور میانگین هر ۱۶ – ۲۰ ساعت ۱ بار تکثیر می‌شود. سل دو نوع دارد که به آنها سل فعال و سل نهفته گفته می‌شود. مشکل اصلی، درمان سل نهفته است. چرا؟ چون در این نوع بیماری فرد علامت بالینی ندارد. بهتر است بگوییم هیچ علامتی ندارد! فرد احساس بیماری نمی‌کند و حتی بیماری از شخصی‌به‌شخص دیگر منتقل نمی‌شود. اما با گذر زمان و فعالیت‌های خاص، بیماری به سل فعال تبدیل می‌شود.
فراوانی بیماری سل در جهان و ایران
جالب است بدانید که سل، زمانی تحت کنترل و مهار شده بود اما دوباره با افزایش ایدز و سوء مصرف الکل ظهور کرد. آمارها نشان می‌دهد که در جهان، سالیانه ۱۲ میلیون نفر به سل دچار می‌شوند که حدود ۱.۵ میلیون نفر از این جمعیت فوت می‌کنند. با این حال جای نگرانی نیست، زیرا این آمار در ایران ۱۰ برابر کمتر از جهان است و از هر ۱۰۰ هزار نفر، در ۱۴ فرد این بیماری عفونی رؤیت می‌شود. این بیماری در استان سیستان و بلوچستان بیشترین شیوع را دارد و علت اصلی آن هم مهاجران افغان و بعضاً اتباع دیگر کشورهای فقیرنشین اطراف ایران است که با مهاجرت جسمی خود تمام بیماری‌های خود را نیز به ایران منتقل می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد نزدیک ۲۷٪ بیماری‌های ایرانیان از طریق مهاجران و اتباع دیگر کشورها منتقل می‌شود.
تشخیص بیماری سل نهفته
تشخیص این بیماری با روش‌های بسیار گوناگونی انجام می‌پذیرد. تشخیص سل نهفته با استفاده از تست پوستی توبرکولین مانتو انجام می‌شود. البته این تست خطاهایی نیز دارد و برای افرادی مثل کسانی که مبتلا به سارکوئیدوز و سوء تغذیه هستند، به طور پیش‌فرض منفی است. البته روش‌های دیگری نیز وجود دارد که در سال‌های اخیر ابداع شده‌اند. به طور مثال تست جدیدی که توسط پروتئین باسیلوس موسوم به HBHA از طریق آزمایش خون انجام می‌شود، یکی از این روش‌هاست. طرز انجام این تحقیق به این شکل است که واکنش بدن به پروتئین HBHA را ملاک زیستی برای شناسایی سل نهفته قرار می‌دهند.
دیگر روش های تشخیصی سل نهفته
راه‌های دیگری نیز برای شناسایی سل وجود دارد. راه‌های قدیمی و با درصد خطای بالا، اما پر استفاده و جاافتاده در عموم مردم که عموماً کارایی خود را از دست داده‌اند و منسوخ شده‌اند! به عنوان مثال آزمایش‌های آزادسازی گاما اینترفرون یا همان تست پوستی توبرکلین که در بالا گفتیم از روش‌های رایج تشخیص سل است که البته این نمونه‌ها هنوز هم معتبرند. از دیگر روش‌های شناسایی آن نیز می‌توان به آزمایش خلط (که ساده‌ترین راه شناسایی است) و یا رادیوگرافی عکس قفسه سینه اشاره کرد.
تشخیص سل بستگی به سن دارد، یعنی در افراد کهنسال و به طور کلی افراد بزرگسال راحت از کودکان شناسایی می‌شود. البته برای کودکان پیشگیری نیز مطرح می‌شود. در برخی کشورها همانند اندونزی و پرتغال واکسنی به نام واکسن ب ث ژ یا PPD را به کودکان می‌زنند.
البته این واکسن اثر تام ندارد و حتی نمی‌تواند از ابتلا به آن جلوگیری کند و فقط اثرات سوء جانبی و اشکال‌ها و عوارض جانبی آن اندکی کاهش می‌دهد. اثراتی جانبی داروها که گاهی اوقات از خود بیماری نیز بدترند. اثراتی مثل بی اشتهایی، تهوع، درد شکم، درد مفاصل، گیجی، نارسایی کلیوی، اختلال بینایی، خارش، سرگیجه، لکه‌های پوستی (همراه با تب و زخم مفصلی)، سوزش پاها و حتی هپاتیت!! به نظر می‌رسد اگر فردی مبتلا شود، درد بیماری کمتر از عوارض جانبی درمان آن است. این نکته را نیز باید یادآور شد که تشخیص سل مقاوم یا همان MDR از سل معمولی به مراتب بسیار دشوارتر و طولانی‌تر است.
علائم سل نهفته و سل فعال
همانطور که پیشتر گفته شد، سل نهفته علائم خاصی ندارد و به هیچ‌وجه خود فرد نمی‌تواند متوجه آن شود، اما در سل فعال قضیه کاملاً متفاوت است. علائمی مثل تعریق شبانه، خستگی زودرس، بی حالی زیاد در طول شبانه روز، کاهش وزن، سرفه، تب، و نظایر آنها برخی از این علائم‌اند که از شروع بیماری در فرد تا ماه‌های طولانی مخفی بوده و بعد از حدود ۸ الی ۱۲ ماه آشکار می‌شوند، یعنی زمانی که بیماری به اندازه‌ی کافی گسترش پیدا کرده و درمان آن نیز بسیار سخت‌تر شده است.
این بیماری از لحاظ واگیر بسیار فعال است، یعنی از طریق راه هوایی به شدت گسترش می‌یابد و افراد را مبتلا می‌کند. افراد با استفاده از سرفه کردن، عطسه کردن، آب دهان انداختن و حتی خندیدن و محاوره‌ی عادی نیز این بیماری را منتقل می‌کنند. به طور کلی هر فرد بیمار، در سال می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ نفر (و بعضاً تا ۲۵ نفر) را آلوده کند. تخمین‌ها نشان می‌دهد یک‌سوم جمعیت جهان به سل مخفی (نهفته) دچار هستند!! اما تنها ۱۰٪ از این جمعیت به سل فعال دچار خواهند شد و بیماری‌شان رشد خواهد کرد.
سخن پایانی
همانطور که مطالعه کردید، سل یکی از بیماری های خطرناک حال حاضر به شمار می‌آید که به راحتی و تنها با یک عطسه، سرفه و حتی مکالمه روزانه قابل انتقال به دیگران است. پیشنهاد می کنیم چنانچه علائم احتمالی سل را در خود یا نزدیکانتان مشاهده کردید، ضمن مراجعه فوری به پزشک حتما مسائل بهداشتی را رعایت کنید. پس از بیماری سل و مالاریا می‌توان گفت که هپاتیت، رایج‌ترین بیماری عفونی است. برای آشنایی بیشتر با این بیماری، پیشنهاد می‌کنیم مطلب علت، علائم و راه های پیشگیری از انواع هپاتیت را نیز مطالعه کنید. کارشناسان بخش سلامت انگیزه، منتظر دریافت سوالات، نظرات و دیدگاه‌های شما درباره بیماری سل هستند.