شرح زندگینامه حافظ، آشنایی او با شاخه نبات و معرفی آثارش

حافظ از بزرگترین شاعران غزل سرای ایرانی در قرن هشتم است که به دلیل حس عرفانی و تلفیق فوق‌العاده مضامین در اشعارش دارای شهرت زیادی در سراسر دنیاست. همچنین می‌دانیم که گرفتن فال حافظ نیز یکی از پرطرفدارترین رسم‌ها در میان ایرانیان است که در مراسم‌های ملی و مذهبی انجام می‌شود. اگر با ما در این بخش از انگیزه همراه شوید، با زندگینامه حافظ شیرازی از خانواده او تا اشعارش و ویژگی آن‌ها بیشتر آشنا خواهید شد.

 

زندگینامه حافظ شیرازی

خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی ملقب به حافظ از مشهورترین شعرای تاریخ ایران به حساب می‌آید. وی در سال ۷۲۷ ه. ق مساوی با قرن ۸ (۱۳۱۵ میلادی مساوی با قرن ۱۴) در شیراز به دنیا آمده است. این شاعر معروف به لسان الغیب، ترجمان الاسرار، لسان العرفا و ناظم الاولیا شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران است.

 خانواده حافظ

پدرش بهاء الدین بازرگان بوده و در دوره سلطنت اتابکان فارس، از اصفهان به شیراز مهاجرت کرده است. حافظ پدر خود را در همان دوران کودکی از دست داده و با مادرش که اهل کازرون بوده زندگی می‌کرده است. همپنین در زندگینامه حافظ آمده است که او در دوران کودکی به دلیل فوت پدر برای کسب درآمد به کار‌های سخت و طاقت فرسا مانند نانوایی، کارگری و … می‌پرداخته و به سختی به تحصیل علوم پرداخته است.

حافظ شیرازی در دوران نوجوانی قرآن را با چهارده روایت حفظ کرده و از همین رو به حافظ ملقب شده است. این شاعر بزرگ، در دهه بیست زندگی‌اش به یکی از مشاهیر علم و ادب مبدل گشت. همچنین او حدود چهل سال در حوزه درس خوانده و به همین دلیل به اکثر دانش‌های زمان خود تسلط داشت. از اساتید آن زمان می‌توان به قوام‌الدین عبدالله، مولانا بهاء‌الدین عبدالصمد بحرآبادی، میرسید شریف علامه گرگانی و قاضی عضدالدین عیجی اشاره کرد.

ازدواج حافظ شیرازی

در زندگینامه حافظ آمده است که او در سن ۲۱ سالگی به هنگام تحویل نان در محله اعیان نشین شیراز، با دختری به نام شاخه نبات آشنا شد. شاخه نبات دختری ۱۴ ساله بود که وی مسحور زیبایی و کمالاتش شد. او برای اینکه به معشوق خود برسد چهل شبانه روز بر مزار باباکوهی شب زنده داری کرد تا به خواسته‌اش رسید و با او ازدواج کرد. تعدادی از شعر‌های او نیز خطاب به شاخ نبات است. حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود.

در سنین جوانی و بعد از ازدواج، حافظ یکی از شاعران دربار ابواسحاق بود. (ابواسحاق مشهورترین و واپسین فرمانروای آل اینجو بود که در اواخر دورهٔ ایلخانان بر فارس و اصفهان فرمان راند.)

اما از جمله نقاط عطف زندگی عرفانی حافظ، ملاقاتش با عطار بود که همیشه به عنوان مراد و استاد از او یاد می‌کرد.

مرگ حافظ شیرازی

حافظ شیرازی، شاعر گرانقدر و عارف بزرگ ایرانی در سال ۷۹۲ ه. ق در سن ۷۶ سالگی دار فانی را وداع گفت و در گلگشت مصلی در شیراز به خاک سپرده شد. از آن پس نام آن محل به حافظیه مشهور گشت. در تقویم و سالنامه روز ۲۰ مهر را روز بزرگداشت خواجه حافظ شیرازی نامیده‌اند که هر ساله در این روز در شیراز و آرامگاه حافظ مراسمی با حضور پژوهشگر‌های داخلی و خارجی برگزار می‌شود.

دیوان حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل و چندین قصیده و ۲ مثنوی کوتاه و چند قطعه و تعدادی رباعی است. این کتاب تاکنون بیش از ۴۰۰ بار به شیوه‌های گوناگون به زبان فارسی و دیگر زبان‌ها چاپ شده است. از جمله مهم‌ترین واژه‌های کلیدی در این دیوان می‌توان به رند و صوفی و می اشاره داشت.

اهل کام و ناز را در کوی رندی راه نیست
رهروی باید جهان سوزی نه خامی بی غمی

❖✦❖✦❖

درین صوفی و شان دَردی ندیدم
که صافی باد عیش دُرد‌نوشان

❖✦❖✦❖

مگر که لاله بدانست بی وفایی دهر
که تا بزاد و بشد جام می ز کف ننهاد

اشعار حافظ

در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ شعر‌های او را به زبان‌هایی غیر از فارسی ترجمه کردند و از این رو نام حافظ به مجالس ادبی غرب هم نفوذ کرد. در اشعار این شاعر بزرگ، عرفان کاملاً مشهود و نمایان است و او استعداد فوق العاده‌ای در تلفیق مضامین مختلف و آوردن صنایع گوناگون مانند ایهام، استعاره، تشبیه و … داشته است.

غزلیات حافظ

حافظ بهترین غزل سرای فارسی است که بیش از نیمی از آن‌ها را بعد از سن ۶۰ سالگی سروده است. اغلب شعر‌های حافظ به شکل غزل هستند که به غزلیات حافظ یا همان فال حافظ معروف شده‌اند. در بسیاری از سروده‌ها،حافظ شعر‌های عارفانه مولانا و شعر‌های عاشقانه سعدی را ترکیب می‌کرده است. البته نباید از تک بیت‌های مستقل و درخشان وی نیز غافل شد. او بسیاری از این غزل‌ها را نیز با الهام گرفتن از سوره‌های قرآن نوشته است.

سلامی چو بوی خوش آشنایی
بدان مردم دیده روشنایی
درودی چو نور دل پارسایان
بدان شمع خلوتگه پارسایی

❖✦❖✦❖

تو مگر بر لب آبی به هوس بنشینی
ور نه هر فتنه که بینی همه از خود بینی
به خدایی که تویی بنده بگزیده او
که بر این چاکر دیرینه کسی نگزینی

❖✦❖✦❖

ساغری نوش کن و جرعه بر افلاک فشان
چند و چند از غم ایام جگرخون باشی
حافظ از فقر مکن ناله که گر شعر این است
هیچ خوشدل نپسندد که تو محزون باشی

رباعیات حافظ

در تصحیح خانلری آمده است که از رباعیات موجود در دیوان حافظ تنها ۱۰ عدد از آن‌ها مطمئنا از حافظ است و بقیه با توجه به ارزش ادبی و مقایسه با غزلیات وی تنها به او نسبت داده شده‌اند.

امشب ز غمت میان خون خواهم خفت

وز بستر عافیت برون خواهم خفت

باور نکنی خیال خود را بفرست

تا درنگرد که بی تو، چون خواهم خفت

هر دوست که دم زد ز وفا دشمن شد

هر پاک روی که بود تردامن شد

گویند شب آبستن غیب است

عجب، چون مرد ندید از که آبستن شد

مثنوی های حافظ

حافظ دارای دو مثنوی کوتاه با نام‌های آهوی وحشی و ساقی نامه است.

الا ای آهوی وحشی کجایی
مرا با توست چندین آشنایی
دو تنها و دو سرگردان دو بی‌کس
دد و دامت کمین از پیش و از پس
بیا تا حال یکدیگر بدانیم
مراد هم بجوییم ار توانیم
که می‌بینم که این دشت مشوش
چرا گاهی ندارد خرم و خوش

تاثیر حافظ بر اشعار شاعران بعد از خود

تبحر حافظ در سرودن غزل و تلفیق موضوعات مختلف باعث شده در همه جای دنیا به اشعار او توجه بسیاری شده و بسیاری از بزرگان نیز در کار‌های خود از وی تاثیر بگیرند. به طور مثال:

• گوته دیوان غربی شرقی خود را تحت تاثیر دیوان حافظ سروده است و حتی در آن اشعاری را در مدح حافظ اختصاص داده است.
• همچنین نیچه نیز در دیوان اندرز‌ها و حکمت‌های خود یکی از شعر‌های خود را با نام حافظ به او تقدیم کرده است.

 

و اما فال حافظ!

در بسیاری از مراسمات اصیل ایرانی مانند عید‌های ملی و مذهبی مثل نوروز و شب چله یا همان شب یلدا، با استفاده از دیوان حافظ فال گرفته می‌شود.

معروف‌ترین لقب او لقب “لسان الغیب” بوده که به دلیل فال گرفتن از اشعار حافظ است. زیرا از دیرباز این کار متداول بوده و در هر غزل از دیوان حافظ می‌توان بیتی را مناسب با حال فال گیرنده پیدا کرد.

 

در آخر

امیدواریم از خواندن زندگینامه حافظ لذت برده باشید. در پایان پیشنهاد می‌کنیم اگر به خواندن بیوگرافی مشاهیر ادبی علاقه دارید، از مطلب «زندگینامه جبران خلیل جبران» نیز در انگیزه دیدن کنید.