بسیاری از ما شهر و شهرستان را مفاهیمی معادل یکدیگر می‌دانیم. این در حالی است که شهرها و شهرستان‌ها در تقسیم‌بندی کشوری برای نام‌گذاری مفاهیم متفاوتی به کار گرفته می‌شوند. به طور کلی، کشور ما ایران از ۴۳۴ شهرستان، ۱۰۵۷ بخش و ۱۲۴۵ شهر تشکیل شده است. برای بررسی و درک تفاوت شهر و شهرستان باید ابتدا ببینیم که نحوه تقسیم‌بندی مناطق در تقسیم‌بندی کشوری به چه صورتی است.
در ادامه، ابتدا مفهوم دقیق هر یک از دو اصطلاح شهر و شهرستان را بیان می‌کنیم. سپس به بررسی تفاوت شهر و شهرستان پرداخته و این تفاوت‌ها را از جنبه‌های کاربردی آن‌ها تشریح می‌کنیم.
شهرستان چیست؟
دو واحد «بخش» و «شهر» در کنار یکدیگر شهرستان‌ها را تشکیل می‌دهند. به عبارتی، می‌توان گفت که ساده‌ترین تفاوت شهر و شهرستان در این است که شهر از شهرستان کوچک‌تر است. با این وجود، در تقسیم‌بندی‌های کشوری شهرستان کوچک‌تر از استان بوده و همچنین بزرگ‌تر از بخش‌ها در نظر گرفته می‌شود. به بیان ساده‌تر، هر استان به چند شهرستان تقسیم شده و هر شهرستان نیز به چندین بخش تقسیم می‌گردد. به علاوه، مجموعه شهر و بخش نیز یک شهرستان را تشکیل می‌دهند.
به طور معمول، بخش‌های هم‌جواری که از نظر عواملی مانند شرایط آب، هوا، آداب اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و … مشابه به یکدیگر باشند و اعضای مناطق مختلف آن رابطه همگنی با یکدیگر داشته باشند، در کنار هم یک بخش را تشکیل می‌دهند. بر اساس این قانون، حداقل جمعیت یک شهرستان با مد نظر قرار دادن شرایط اقلیمی و پراکندگی کشوری در مناطق پرتراکم ۱۲۰ هزار نفر و در مناطق کم‌تراکم ۸۰ هزار نفر باید باشد.
شهر چیست؟
شهرها به همراه «دهستان‌ها» و «روستاهای» تابعه آن یک بخش را تشکیل می‌دهند. همچون شهرستان‌ها برای تعریف شهرها نیز ملاک اصلی اندازه شهر و تعداد جمعیت آن مد نظر قرار داده می‌شود. به طور کلی، شهر در علوم مختلف تعاریف متفاوتی را به خود می‌گیرد. برای مثال، مورخان شهر را بر اساس قدمت آن یا اقتصاددانان بر اساس شغل جمعیت غالب منطقه مورد نظر تعریف می‌کنند. همچنین جامعه شناسان نیز شهر را منطقه‌ای پرتراکم از جمعیت در نظر می‌گیرند.
از لحاظ قانونی شهر در محدوده جغرافیایی بخش قرار دارد. همچنین بافت ساختمانی، امکان اشتغال و سایر عوامل ظاهری خاص خود را داراست. به علاوه، شغل اکثریت مردم در شهرها به کسب، تجارت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری مربوط می‌شود. به علاوه، یک محدوده جغرافیایی شهری دارای حداقل ۱۰ هزار نفر جمعیت است که وزارت کشور در آن می‌تواند امکان تشکیل انجمن‌های مختلف شهری یا شهرداری را صادر کند. بر اساس این قانون تعیین محدوده شهری به پیشنهاد شورای شهر، تصویب وزارت کشور و مسکن و شهرسازی انجام می‌شود.
تفاوت شهر و شهرستان در چیست؟
در این بخش برخی از تفاوت‌های بارز و کلیدی شهر و شهرستان را از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، تعداد جمعیت، بافت منطقه‌ای و … آورده‌ایم.
- واحد شهر نسبت به واحد شهرستان از ابعاد جغرافیایی کوچک‌تری تشکیل شده و جمعیت متراکم‌تری داراست.
- بخش‌های متعلق به یک شهر ممکن است به تدریج یا با پیشرفت امکانات آن‌ها بزرگ‌تر شوند. به عبارتی، برخی تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی اطراف نیز به مرور زمان ممکن است در محدوده شهر جای بگیرند.
- شهرستان‌ها از بخش و شهر تشکیل می‌شوند. در مقابل، شهر از دهستان و روستاهای تابعه آن تشکیل یافته است.
- بر اساس تعریف قانونی شهر و شهرستان حداقل جمعیت شهر ۱۰ هزار نفر و حداقل جمعیت شهرستان‌ها بین ۸۰ تا ۱۲۰ هزار نفر است.
- در تقسیم‌بندی کشوری شهرستان‌ها نسبت به شهرها از اولویت برنامه‌ریزی کشوری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بالاتری برخوردار هستند.
- به طور معمول، شهرستان‌ها مرکز اصلی قدرت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و … هستند. همچنین بیشتر دفاتر اداری مهم نیز در شهرستان‌ها مستقر می‌شوند.
- نهادهای شرکتی قدرتمند با فرصت‌های شغلی رو به رشد بیشتر در شهرستان‌ها دایر می‌شوند.
- بالاترین نهاد یک شهرستان شهرداری آن است. در مقابل، مسئولیت یک شهر را بخشداری آن بر عهده دارد.
دیگران چه می‌خوانند؟
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی مفهوم شهر و شهرستان پرداخته و تعاریف قانونی آن‌ها را بیان کردیم. همچنین تفاوت شهر و شهرستان را از جنبه‌های تقسیم‌بندی جغرافیایی، امکانات اجتماعی، اقتصادی، تعداد جمعیت و … مورد بررسی قرار دادیم. نظر شما در مورد تفاوت‌های بین شهر و شهرستان چیست؟ چه تمایزهای دیگری می‌توان بین شهر و شهرستان قائل شد؟ پیشنهادات و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
اگر به خواندن چنین مطالبی علاقمند هستید، پیشنهاد می‌کنیم با تفاوت راکت و موشک و موارد دیگر نیز در انگیزه آشنا شوید.