فاشیسم (Fascism) ایدئولوژی پیچیده‌ای است که در طول تاریخ معانی متعددی به خود گرفته است. به عبارتی، برخی از افراد فاشیسم را مجموعه‌ای از اقدامات سیاسی، فلسفه سیاسی یا یک جنبش گروهی می‌دانند. با این حال، تمامی گروه‌ها، افراد و ملت‌ها در استبدادگرایانه بودن مکتب فاشیسم و ترویج افراطی ناسیونالیسم (ملی‌گرایی) اتفاق نظر داشته، اما در برخی ویژگی‌های اساسی آن با یکدیگر اختلاف نظر دارند.
در همین راستا، در این مقاله قصد داریم تا مفهوم کلی فاشیسم را شرح داده و ببینیم که یک فاشیست چه ویژگی‌ها و عقایدی دارد.
تعریف فاشیسم چیست؟
به طور کلی، فاشیسم مکتبی است که در آن حکومتی مطلق و خودکامه به دولت واگذار شده و هر جنبه‌ای از زندگی ملت‌ها تحت کنترل مستقیم دولت مستبد در می‌آید. به عبارتی، دولت به عنوان مرجعی در نظر گرفته می‌شود که حاکمیتی مبتنی بر قوانین و ارزش‌های زندگی معنوی شکل داده، قدرتی است که با متجاوزین کشور مقابله کرده و برای حفظ منافع خود تلاش می‌کند.
به بیان دیگر، می‌توان گفت که فاشیسم دولتی مطلق است که در آن منافع افراد، گروه‌ها، سایر ملل و … هیچ اهمیتی نداشته و تنها تأمین منافع مستبدانه دولت در صدر همه چیز قرار دارد.
هدف مکتب فاشیسم برپایی حکومت ملی مطلق و دارای سیاستی خشک و خشن است. متولیان مکتب فاشیسم برای راه‌اندازی و اجرای چنین رژیمی در تمامی زمینه‌های صنعتی، تجاری و مالی به زور و تعدی نسبت به مخالفان اقدام می‌کنند.
هسته اصلی فاشیسم بر هفت المان اصلی بنا شده است که عبارت هستند از:
- حق تقدم دولت به گونه‌ای است که حمایت از آن مهم‌تر از حفظ حقوق فردی یا جهانی است.
- همواره برای دستیابی به موفقیت باید یک یا چند گروه را قربانی کرد. چنین تفکری به فاشیست‌ها اجازه هرگونه رفتاری را در برابر دشمنان می‌دهد!
- فاشیست‌ها معتقد هستند که فردگرایی و لیبرالیسم می‌تواند منجر به انحطاط مکتب فاشیسم شده و تأثیرات منفی بسیاری بر منافع دولت داشته باشد.
- برای حفظ منافع دولت و گروه‌های حمایت‌کننده از آن اجازه انجام هر گونه مبارزه و در صورت لزوم خشونت با مخالفان را به خود می‌دهند.
- عزت نفس فردی در گرو حفظ عزت دولت است. این مفهوم به منزله «حس هویت‌بخشی و تعلق» افراد به دولت قلمداد می‌شود!
- فاشیست‌ها به حمایت شدید از رهبری که همواره یک مرد عهده‌دار آن است، اعتقاد دارند. به عبارتی، فاشیست‌ها همیشه یک مرد را ناجی ملی می‌دانند.
- اعتقاد بر زیبایی خشونت و خودکامگی برای موفقیت یک گروه در مبارزات، مبتنی بر تئوری داروینیسم (بقای گونه‌های قدرتمندتر)؛ به بیان دیگر، فاشیست‌ها معتقد هستند که ایده برتری ذاتی یک گروه خاص یا تبعیض نژادی بیولوژیکی آنان با چنین تفسیری فاشیستی از تئوری داروین تناسب بسیاری دارد!
اقتصاد فاشیستی به چه معنا است؟
اقتصاد فاشیستی حق مالکیت خصوصی افراد بر دارایی‌هایشان را رد نمی‌کند؛ اما اجازه کنترل و برنامه‌ریزی تمامی جنبه‌های اقتصادی آنان را بر عهده دولت می‌گذارد. به عبارت دیگر، در فاشیسم اقتصادی، دولت در عرصه اقتصاد تنها کنشگر اصلی به شمار می‌آید. سایر نهادهای وابسته به دولت نیز به نوعی ناسیونالیسم افراطی را تبلیغ می‌کنند و بدین ترتیب تلاش می‌کنند تا اقتصاد کشور را با بکارگیری رویکردی حمایتی به خودکفایی نسبت به سایر ملل برسانند.
از سوی دیگر، تمامی فعالیت‌های آزاد و مبتنی بر سود شخصی شرکت‌ها در اقتصاد فاشیستی منتفی بوده و همه باید در راستای ارتقای قدرت ملی گام بردارند! بر همین اساس، سرمایه‌داری در چنین اقتصادی وجود خارجی نداشته، سودمحوری و بهره‌کشی از کارکنان منجر به تمایل آنان به سمت سوسیالیسم (جامعه‌گرایی) می‌شود. در چنین شرایطی، تمامی نهادهای حامی حقوق کارکنان و کارگران نیز عملکرد خود را از دست داده و کارکنان به تشکل‌های فاشیستی می‌پیوندند.
ظهور فاشیسم و بزرگترین رهبران فاشیستی جهان
فاشیسم یک ایدئولوژی سیاسی و جنبش گروهی است که در سال‌های ۱۹۱۹ تا ۱۹۴۵ در بسیاری از بخش‌های اروپای مرکزی، جنوب و شرق اروپا رواج پیدا کرد. در غرب اروپا، آمریکا، جنوب آفریقا، ژاپن، آمریکای لاتین و خاورمیانه نیز طرفداران خاص خود را داشت. بنیتو موسولینی نخستین رهبر فاشیست اروپا، نام حزب خود را از کلمه لاتین Fasces الهام گرفت که به دسته‌ای از نارون‌ها اشاره داشت که به عنوان محافظ دور یک تبر می‌پیچیدند. در روم باستان محافظان همراه حکم‌گذاران تبرپوش (محافظ دور تبر) را به عنوان نماد اختیار از جانب دولت مرکزی یا سمبل قدرت کیفری به همراه خود داشتند.
در طول تاریخ، احزاب و جنبش‌های فاشیستی تفاوت‌های چشمگیری در اهداف و تفکرات‌شان با یکدیگر داشتند؛ در عین حال همگی در ویژگی‌هایی مانند ملی‌گرایی افراطی نظامی، تحقیر دموکراسی انتخاباتی، لیبرالیسم سیاسی و فرهنگی، اعتقاد به سلسله مراتب اجتماعی طبیعی و حاکمیت نهاد دولت مشترک بوده‌اند که در آن منافع فردی تابع منافع ملت بود.
به طور کلی، فاشیسم با پیروزی رژیم‌های نازی آلمانی و ایتالیایی پس از جنگ جهانی اول به قدرت رسید. در چندین کشور دیگر نیز به موازات روی کار آمدن رژیم نازی متولیان فاشیسم قدرت اداره دولت را به دست گرفتند. آدولف هیتلر در آلمان، بنیتو موسولینی در ایتالیا، فرانسیسکو فرانکو در اسپانیا و خوان پرین در آرژانتین رهبران شناخته شده فاشیست قرن بیستم هستند.
فاشیست به چه کسی گفته می‌شود؟
فاشیست‌ها طرفداران مکتب فاشیسم هستند که برای آنان همه چیز در «تأمین منافع داخلی کشور و دولت» خلاصه می‌شود. چنین افرادی معمولاً به منافع هیچ فرد، گروه یا ملتی به جز دولت تحت حمایت خود اهمیتی نمی‌دهند.
به علاوه، فاشیست‌ها بر این باور هستند که اِعمال خشونت‌های بسیار، سنگدلی، نظامی کردن سیاست، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع روش حل مسائل مختلف بوده و عامل بالندگی ارزش‌ها، نهادها، نیروهای عدالت‌خواه و آزادی‌طلب است. این گروه از افراد یا سیاستمداران حامی تفکر فاشیسم سعی می‌کنند تا یکسری خشونت‌های جمعی به راه انداخته و با کنترل فراگیر آن‌ها مانع محکمی در برابر اشخاص، احزاب دموکرات، منتقدان و مخالفان اقتدارگرایی ایجاد کنند.
دیگران چه می‌خوانند؟پیروان مکتب فاشیسم برای حل مسائل مختلف کشوری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … راه‌حل‌هایی بدون در نظر گرفتن شرایط، تحولات و مناسبات اجتماعی تبیین می‌کنند. در واقع، چنین دیدگاهی در فاشیست‌ها ریشه در عدم درک آنان از تنوع، پیچیدگی و تحولات جهان معاصر دارد. به بیان دیگر، فاشیست‌ها نگاهی امنیتی و نظامی به همه عرصه‌های زندگی داشته و تنها راهبرد پیروزی در زمینه‌های مختلف را بکارگیری زور و حذف خشونت‌بار توطئه‌گران می‌دانند.
فاشیسم در اسلام به چه مفاهیمی اشاره دارد؟
فاشیست اسلامی به مسلمانان تندروی دینی و از سوی مخالفین آن‌ها مانند برخی مسلمانان اصلاح‌طلب، سیاستمداران غربی و گروهی از افراد تندروی دیگر مذاهب اطلاق می‌شود. به علاوه، گروهی از افراد معتقد هستند که واژه فاشیسم اسلامی ساخته ذهن نویسنده فرانسوی ماکسیم رودینسون برای توصیف انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران بوده است.
در ایران نیز شاهپور بختیار برای اولین بار واژه فاشیست اسلامی را به مخالفان مذهبی رژیم شاه نسبت داده بود. امروزه نیز این واژه توسط محافظه‌کاران و تعدادی از سیاستمداران غربی به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرد! بسیاری از سیاسیون و منتقدان محافظه‌کار آمریکایی هدف از فاشیسم اسلامی را نابودی غرب و از میان برداشتن آزادی‌هایی عنوان کرده است که آمریکا در دستیابی به آن‌ها می‌کوشد.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی مفهوم فاشیسم و ویژگی و عقاید یک فاشیست پرداختیم. همچنین نحوه ظهور و پیدایش فاشیسم را بررسی کرده، اقتصاد فاشیستی را شرح داده و در نهایت مفهوم فاشیست در اسلام را تشریح کردیم. نظر شما در مورد فاشیسم، عقاید و خط مشی‌های یک فاشیست چیست؟ به نظر شما زندگی تحت حکمرانی دولتی فاشیست چه نتایجی می‌تواند به همراه داشته باشد؟ نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگر کاربران در میان بگذارید.
در پایان، برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سایر مکاتب رایج در جوامع مختلف توصیه می‌کنیم که به مطلب «فمینیسم چیست و فمینیست به چه کسی گفته می‌شود؟» مراجعه کنید.