تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش +‌ ۴ راه‌کار مؤثر برای پیشگیری و درمان آن

به طور معمول، ۳۵ تا ۷۰ درصد مردم در طول زندگی خود با اختلالات گوارشی مواجه بوده‌اند. البته اختلالات گوارشی معمولاً هیچ یک از علائم ظاهری جسمی مانند عفونت و غیره را نداشته، اما در عین حال منجر به درد، نفخ و سایر ناراحتی‌ها در افراد می‌شود. عوامل متعددی همچون فاکتورهای بیولوژیکی، روانی و اجتماعی در ایجاد اختلال دستگاه گوارش نقش دارند. از سوی دیگر، مطالعات نشان داده‌اند که استرس نیز ممکن است از در ایجاد چنین اختلالاتی تأثیرگذار باشد. در این مقاله قصد داریم تا ابعاد مختلف تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش را مورد بررسی قرار داده و در ادامه چند روش مؤثر به منظور پیشگیری و درمان چنین اختلالاتی ارائه کنیم.

 

استرس و اضطراب چه تأثیری بر سیستم عصبی بدن دارند؟

به طور کلی، کارکردهای مربوط به تنظیم علائم حیاتی بدن مانند تنفس، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن از طریق سیستم عصبی ارادی تنظیم می‌شوند. در واقع، این شبکه پیچیده اعصاب از مغز تا تمام اعضای اصلی بدن گسترش یافته و دارای دو بخش عمده است که عبارتند از سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک.

سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک

سیستم عصبی سمپاتیک مربوط به پاسخ بدن به حملات عصبی و خطراتی است که سلامت آن را تهدید می‌کنند. از سوی دیگر، سیستم عصبی پاراسمپاتیک وظیفه آرام کردن بدن پس از رفع خطر را بر عهده دارد. به علاوه، هر یک از دو سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک با دیگر مولفه کمتر شناخته‌شده در سیستم عصبی ارادی بدن تعامل دارند. در واقع، این سیستم به سیستم عصبی روده مربوط می‌شود که به تنظیم عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.

از همین روی، سیستم عصبی روده معمولاً تحت عنوان مغز دوم بدن شناخته می‌شود، چرا که این سیستم عصبی به همان نورون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی متکی است که در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یافت می‌شوند. به عبارت بهتر، نورون‌ها پس از درک ورود مواد غذایی به روده، سلول‌های عضلانی دستگاه گوارش را برای شروع یک سری از انقباضات روده‌ای تحریک می‌کنند. در واقع، این موضوع منجر به حرکت مواد غذایی در روده، تجزیه آن، جذب مواد مغذی مورد نیاز و آماده‌سازی به منظور دفع سایر مواد اضافی موجود در بدن می‌شود. در عین حال، سیستم عصبی روده از انتقال‌دهنده‌های عصبی بدن نیز همچون سروتونین به منظور ارتباط و تعامل با سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌کند.

اثبات اثر استرس و اضطراب بر گوارش

بنابراین با توجه به موارد فوق می‌توان تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش را درک کرده و ارتباط سیستم عصبی با اختلالات عملکرد بخش‌های مربوط به دستگاه گوارش را توجیه کرد. در واقع، هنگامی که فردی استرس شدیدی دارد، سیستم عصبی سمپاتیک بدن علائم استرس را نشانه‌ای بر وجود تهدیدی برای سلامت بدن تلقی می‌کند. در ادامه سایر کارهای انجام‌شده در بدن همچون هضم غذا متوقف شده یا سرعت روند انجام آن کند می‌شود تا بدن بتواند تمام انرژی داخلی خود را به سمت مواجهه با تهدیدات بیرونی درک شده سوق دهد.

از سوی دیگر، سیستم عصبی بدن در پاسخ به استرس‌هایی با شدت کمتر، مانند استرس سخنرانی ممکن است روند هضم مواد غذایی را کُندتر کرده یا به طور موقت متوقف کند. این موضوع باعث درد شکم و سایر علائم اختلالات عملکردی دستگاه گوارش می‌شود. البته برعکس این حالت نیز صادق است به طوری که مشکلات مداوم دستگاه گوارش می‌توانند اضطراب و استرس را در بدن انسان افزایش دهند. در ادامه این موضوع را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 

تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش

۱. تاثیر استرس بر نحوه عملکرد روده در هضم مواد غذایی

هنگام صرف غذا و ورود آن به روده، معمولاً مواد غذایی برای مدتی معین در دستگاه گوارش نگه داشته می‌شوند. این موضوع به جذب مواد مغذی مورد نیاز و دفع سایر مواد اضافی آن کمک می‌کند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، استرس روند هضم غذا در دستگاه گوارش را با مشکلات جدی روبه‌رو می‌کند. این موضوع می‌تواند به مواردی همچون یبوست منجر شود که این امر روند سم‌زدایی از بدن را دچار اختلال خواهد کرد. در واقع، فرآیند سم‌زدایی به طور خودکار در هنگام هضم طبیعی غذا اتفاق می‌افتد؛ اما استرس و اضطراب موجب ایجاد اختلال در این روند شده و در نهایت منجر به مشکلات عدیده‌ای از جمله نفخ، درد معده، افزایش وزن و غیره می‌شود.

از سوی دیگر، استرس می‌تواند منجر به تسریع عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش شده و از این رو روده فرصتی کافی برای جذب مواد مغذی مورد نیاز بدن نداشته باشد؛بنابراین در چنین شرایطی افراد دچار کمبود ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی مورد نیاز بدن می‌شوند.

۲. تاثیر استرس بر سوزش‌های معده و سر دِل

به طور کلی، ۲۰ درصد از جمعیت کل جهان سوزش‌های معده و سر دل را تجربه کرده‌اند. به علاوه، بخش عظیمی از خریدهای دارویی بدون نسخه پزشک نیز به داروهای مربوط به دستگاه گوارش اختصاص دارد. از سوی دیگر، پاسخ بدن در ارتباط با استرس‌های فیزیولوژیکی می‌تواند منجر به اسپاسم، بازگشت اسید معده به مجاری مری و سوزش آن شود. این موضوع نیز در طول زمان دردهای شدید معده و مری را به دنبال خواهد داشت.

به علاوه، مصرف داروهای مربوطه می‌تواند به صورت موقت سوزش‌های معده را متوقف کند، اما تأثیری منفی بر روند تولید طبیعی اسید معده نخواهد داشت. همچنین بسیاری از افراد سوزش‌های معده و سر دل را به رژیم‌های غذایی یا مصرف سیگار و مواردی از این دست مرتبط می‌دانند، این در حالی است که اختلالات عصبی مانند استرس و اضطراب به تدریج منجر به چنین اختلالاتی در دستگاه گوارش می‌شوند.

۳. تاثیر استرس بر سیستم ایمنی دستگاه گوارش

آیا می‌دانید که تقریباً ۶۰ تا ۸۰ درصد از سیستم ایمنی بدن به طور مستقیم با سیستم روده مرتبط است؟ این موضوع باعث می‌شود تا دستگاه گوارش به بزرگ‌ترین اندام ایمنی بدن هر فردی مبدل شود. همان‌طور که احتمالاً می‌دانید، چندین هزار باکتری مختلف در سیستم گوارش هر یک از افراد وجود دارند که برخی از آن‌ها مفید بوده و برخی منجر به آسیب‌رسانی به روند کار دستگاه گوارش می‌شوند.

به عبارت دیگر، باکتری‌های مفید در مقابله بدن با ویروس‌ها، هضم مواد غذایی و انجام واکنش‌های شیمیایی برای بهبود عملکرد مغز و بدن مؤثر هستند؛ بنابراین می‌توان گفت که باکتری‌های مفید در بدن انسان برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار حیاتی هستند.

با این حال، قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا موجب می‌شود تا سیستم عصبی سمپاتیک بدن بخش بزرگی از باکتری‌های مفید روده را از بین ببرد. در نتیجه، این امر منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن و در نهایت التهاب کلی آن خواهد شد.

در همین راستا، برای درمان تاثیر انواع استرس و اضطراب بر سیستم ایمنی دستگاه گوارش نیز می‌توان داروهای پروبیوتیک مصرف کرده و همچنین مصرف غذاهای دارای قند بالا را محدود کرد؛ چرا که باکتری‌های بد موجود در روده از مواد غذایی دارای گلوکز تغذیه کرده و سیستم ایمنی بدن را بیش از پیش تضعیف می‌کنند.

۴. تاثیر استرس بر تضعیف متابولیسم دستگاه گوارش

یکی دیگر از چندین تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش، کاهش جریان خون در بدن است. در واقع، هنگامی که فردی در شرایط استرس و اضطراب قرار می‌گیرد، جریان خون در بدن وی به مغز و سایر اندام‌های مرتبط هدایت می‌شود، زیرا بدن درک می‌کند که مورد تهدید و حمله بیرونی قرار گرفته است. در همین راستا، فرد برای مبارزه با چنین تهدیداتی در قسمت‌هایی از بدن که مورد آسیب قرار گرفته‌اند، نیاز به خون دارد.

بنابراین می‌توان گفت که صرف غذا در شرایط پراسترس، سرعت در خوردن غذا، صرف غذا در شرایط روحی بد یا زیاد خوردن آن می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در متابولیسم بدن و در نهایت اختلالات مرتبط با دستگاه گوارش شود. به علاوه، همان‌طور که می‌دانید، استرس در بدن منجر به تولید هورمون‌هایی مانند انسولین و کورتیزول شده و در نهایت موجب افزایش وزن، ذخیره چربی و عدم تبدیل آن به ماهیچه‌های عضلانی خواهد شد.

مقابله با این مشکل به کمک راه‌کارهای روان‌درمانی

به طور کلی، برای درمان تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش بدن روش‌های روان‌درمانی متعددی می‌توان به کار برد. از جمله مهم‌ترین روش‌های روان‌درمانی برای این منظور می‌توان به نمایش رفتارشناختی، استفاده از روش ریلکسیشن و غیره اشاره کرد. در ادامه هر یک از انواع روش‌های روان‌درمانی رایج را با جزئیات بیشتری تشریح می‌کنیم.

۱. درمان به روش رفتارشناختی

در روش درمان رفتارشناختی (CBT) به فرد کمک می‌کنند تا آمادگی روانی لازم برای اجتناب از افکاری داشته باشد که منجر به ایجاد اختلال در عملکرد دستگاه گوارش می‌شوند. به علاوه، در این راه‌کار، افراد می‌توانند روش‌های مقابله با چنین افکاری را به منظور مدیریت بهتر و درمان استرس و اضطراب خود فرا بگیرند. بنابراین می‌توان گفت که درمان رفتارشناختی بیشتر به منظور مقابله با افکار منجر به ایجاد اختلال در دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می‌گیرد و تاثیر به مراتب کمتری در کاهش دردهای ناشی از اختلالات دستگاه گوارشی دارد.

۲. درمان به روش ریلکسیشن

در این روش تکنیک‌هایی به منظور کمک به افراد در حفظ آرامش و کاهش تحریک‌پذیری در برابر شرایط استرس‌زا به کار گرفته می‌شوند. از جمله تکنیک‌های مورد استفاده در این روش می‌توان به آرام کردن تدریجی عضلات بدن، موسیقی آرامش‌بخش، تمرینات تنفسی و غیره اشاره کرد. به علاوه، به‌کارگیری این روش برای کاهش تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش در کنار روش رفتارشناختی تاثیر به مراتب بیشتری دارد.

۳. درمان به روش هیپنوتیزم سیستم عصبی روده

در این روش، تکنیک‌های درمانی ریلکسیشن با تمرکز بر بهبود عملکرد دستگاه گوارش به منظور درمان اختلالات دستگاه گوارشی برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که علائم اختلالات مذکور در آن‌ها حتی بدون استرس و اضطرابی آشکار رخ می‌دهند.

جمع‌بندی

در این مقاله، تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داده و دیدیم که چگونه این موضع سیستم عصبی بدن و روده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ادامه نیز راه‌کارهای روان‌درمانی به منظور پیشگیری و درمان اختلالات دستگاه گوارش ناشی از استرس و اضطراب را مورد بررسی قرار دادیم. همانطور که مشاهده کردید فشار عصبی می‌تواند منجر به درد معده شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع، پیشنهاد می‌کنیم با علائم و راه‌های درمان معده درد عصبی نیز آشنا شوید. آیا تاکنون در شرایط پراسترس متوجه اختلالات دستگاه گوارش خود شده‌اید؟ اگر راه‌های درمانی دیگری به منظور مقابله با تاثیر استرس و اضطراب بر دستگاه گوارش به کار گرفته‌اید، آن را با ما و سایر کاربران در میان بگذارید.