اختلال خواندن؛ علت، علائم و راه‌های درمان

اختلال خواندن به اختلالی گفته می‌شود که فرد در خواندن مطالب و کلمات دچار مشکل است و یا نمی‌تواند آنچه را که می‌خواند درک کند. اختلالات خواندن معمولاً ناشی از تفاوت‌های خاص در نحوه پردازش مغز از کلمات و نوشته‌ها است. در ادامه مطلب با انواع، علت و روش‌های مقابله با این اختلال آشنا می‌شویم.

 

اختلال خواندن در کودکان

اختلالات خواندن در هر سنی ممکن است به وجود آید، اما در کودکان بیشتر دیده شده است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً در تشخیص و درک کلماتی که از قبل می‌شناسند هم مشکل دارند. حتی گاهی در هجی کردن کلمات نیز ضعیف هستند.

افراد مبتلا به اختلالات خواندن ممکن است مشکلات دیگری هم داشته باشند. مشکلاتی مانند ناتوانی‌هایی در یادگیری، نوشتن و شمردن اعداد. توجه کنید که اختلال در خواندن به هیچ وجه نوعی اختلال فکری یا رشدی نیست. به علاوه این اختلال نشانه هوش پایین یا عدم تمایل فرد به یادگیری هم نیست.

 

انواع اختلال در خواندن

اختلال در خواندن به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

• دیسلکسیا (Dyslexia)
• هایپرلکسیا (Hyperlexia)

۱. دیسلکسیا

دیسلکسیا شایع‌ترین نوع اختلال در خواندن است و به طور خاص، توانایی‌های خواندن فرد را مختل می‌کند. این افراد از هوش نرمال برخوردار هستند، اما به طور قابل توجهی در خواندن کلمات و متن مشکل دارند. آن‌ها به سختی می‌توانند کلمات را با صدای بلند ادا کنند و درک کلمات برایشان دشوار است. نمی‌توانند مانند افراد عادی اسم اشیاء را سریعاً بگویند.

۲. هایپرلکسیا

هایپرلکسیا نوعی از اختلال در خواندن است که در آن، افراد مهارت‌ خوبی در خواندن دارند، اما نمی‌توانند چیزهایی را که برایشان خوانده می‌شود یا با صدای بلند گفته می‌شود، به خوبی درک کنند. همچنین ممکن است مشکلات دیگری مانند مشکلات شناختی یا اجتماعی هم داشته باشند.

علت اختلال در خواندن

یادگیری خواندن فرآیندی پیچیده است و نیاز به هماهنگی بین عضلات چشم‌ برای دنبال کردن خطوط نوشته، جهت‌گیری فاصله‌ای برای تفسیر حروف و کلمات، حافظه بصری برای حفظ معنای حروف و کلمات، قدرت ترتیب‌بندی، درک ساختار جملات و دستور زبان و قدرت دسته‌بندی و تحلیل دارد. علاوه بر این مغز باید نشانه‌های بصری را با حافظه ادغام کرده و به صداهایی خاص مرتبط کند. این صداهای خاص باید معنای درستی داشته باشند. اختلال خواندن وقتی اتفاق می‌افتد که یکی از این مراحل دچار مشکل شود. بنابراین این اختلال می‌تواند علل بسیار زیادی داشته باشد که در افراد مختلف هم متفاوت است.

به علاوه، محققان دریافته‌اند که علل ژنتیکی هم می‌تواند تأثیرگذار باشد. تحقیقات نشان داده است برخی از این بیماران، در خانواده‌هایی بوده‌اند که یک یا چند نفر از آن‌ها دچار این اختلال بوده است. به نظر می‌رسد دلایل دیگری هم درگیر باشند، چرا که بیش از نیمی از مبتلایان، سوابق خانوادگی اختلال در خواندن ندارند.

برخی تئوری‌ها نشان می‌دهد مشکلات عملکردی در برخی از نواحی مغز که با خواندن مرتبط هستند، می‌تواند زمینه‌ساز این بیماری باشد. همان‌طور که گفتیم فرآیند خواندن در مغز با پیچیدگی‌های زیادی همراه است و اگر هر کدام از آن‌ها دچار مشکل باشد، مهارت‌های خواندن فرد تضعیف می‌شود.

علائم اختلالات خواندن

علائم معمولی که در اغلب بیماران مبتلا دیده می‌شود، به شرح زیر است:

• در تشخیص کلمات مشکل دارند.
• در درک صداهای کلمات، ترتیب یا نظم صداها مشکل دارند.
• در هجی کردن کلمات یا حروف مشکل دارند.
• در درک نحوه جای‌گیری حروف در کلمات مشکل دارند.
• برخی کلمات را جا می‌اندازند و یا جابجا می‌کنند.
• درک مطلب ضعیفی دارند.
• سرعت خواندن کمتری دارند (باصدا و بی‌صدا).

علاوه بر این علائم کودکان مبتلا به این اختلال، مشکلات دیگری هم دارند. مشکلاتی مانند:

• تأخیر در صحبت کردن
• گیج شدن در تشخیص جهت‌ها یا راست یا چپ دست بودن
• گیج شدن در تشخیص متضادها (جلو یا عقب، بالا یا پایین)
• اختلال ریاضی
• اختلال در نوشتن

 

درمان اختلال خواندن

هر یک از دولت‌های کشورهای مختلف تعاریف متفاوتی برای اختلال خواندن در افراد مد نظر قرار داده‌اند. بنابراین قوانین و اصول متفاوتی نیز برای درمان این اختلال به کار گرفته می‌شود. مدارس نواحی مختلف نیز اصول متفاوتی برای تشخیص و درمان این اختلال در میان دانش‌آموزان در پیش می‌گیرند. در حالت کلی، دانش‌آموزانی که در آن‌ها اختلال خواندن یا دیسلکسیا تشخیص داده شود، واجد شرایط دریافت برنامه‌های آموزشی فردی و منحصر به فرد خواهند بود. این برنامه شخصی یکسری دستورالعمل‌های اختصاصی برای رفع اختلال فرد مورد نظر را شامل می‌شود که از جانب مدرسه تهیه شده و در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد.

روش‌های در ی برای اختلال خواندن متدهای متفاوتی مانند تقویت قدرت تجسم، قدرت بینایی، رژیم‌های غذایی خاص، دستورالعمل‌های اختصاصی خواندن، یادگیری و … را شامل می‌شود. به طور کلی، تحقیقات نشان داده‌اند که راه‌کار دستورالعمل‌های آموزش منحصر به فرد و پیشبرد آن به صورت منظم اثربخشی بالاتری نسبت به سایر راه‌حل‌ها در بهبود این اختلال داشته‌اند. برخی از مهم‌ترین دستورالعمل‌های آموزشی برای رفع اختلال افراد عبارتند از:

۱. روش‌های مبتنی بر صدا، آوا و هجی کردن کلمات

در این روش به افراد توصیه می‌شود که کلمات را به کوچک‌ترین مؤلفه‌های آن‌ها تقسیم کنند. در واقع، با به‌کارگیری این روش بهتر می‌توانند صدا و آوای بخش کوچکی از کلمات را بیاموزند. برای مثال، یک کلمه را می‌توان با حروف تشکیل‌دهنده آن و صدای هر یک از حروف یاد گرفت.

۲. روش برقراری ارتباط بین حواس مختلف

در این روش برنامه‌‌ای آموزشی تنظیم می‌شود که به افراد این امکان را می‌دهد تا بین حواس مختلف آن‌ها و مغزشان ارتباط برقرار شود. در واقع، این روش یادگیری با برقراری ارتباط ذهنی بین حواس بینایی، شنوایی و بخش عصبی مغز، فرآیند خواندن و یادگیری را در فرد تسهیل می‌کند. در همین راستا، روشی مثل دیدن نمادهای آوایی کلمات، شنیدن صدای آن‌ها و احساس کردن آن موجب می‌شود تا حواس مختلف فرد به صورت هم‌زمان درگیری یادگیری مطالب شوند. برای مثال، تلفظ کلمات با صدای بلند و هجی کردن آن با انگشتان به صورت هم‌زمان روشی عالی برای یادگیری آوای کلمات به شمار می‌آید.

۳. روش‌های ساختاریافته

در این روش یادگیری از تلفظ و آوای یک حرف از کلمه مورد نظر شروع شده و به مرور حروف بعدی را به آن اضافه می‌کنند. در ادامه یادگیری به مرحله آموزش آوای هر یک از بخش‌های کلمه رسیده و در نهایت نوبت به یادگیری کل کلمه مورد نظر می‌رسد. این روش یادگیری جمله‌های مختلف را به روشی سیستماتیک برای افراد دارای اختلال خواندن تسهیل می‌کند. در ادامه نیز تمرین‌های مکرر برای به خاطر سپردن آوای کلمات و جملات توصیه می‌شود.

 

حرف آخر

همان‌طور که گفته شد، اختلال خواندن به عدم توانایی افراد برای خواندن و تلفظ برخی کلمات اشاره دارد. این اختلال با در پیش گرفتن دستورالعمل‌های خواندن ساختاریافته و منظم قابل درمان است. همچنین به طور معمول یکی دیگر از مشکلات افراد دارای اختلال خواندن، عدم توانایی در یادگیری مطالب است که برای آشنایی بیشتر با این اختلال می‌توانید مطالب «علت و علائم اختلال یادگیری» و «اختلال یادگیری چیست؟» را مطالعه کنید.

در آخر لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.