نارسایی کلیه ها از بیماری‌های جدی است که می‌تواند حتی منجر به مرگ فرد بیمار شود. بنابراین، شناخت علل ایجاد آن بیماری، علائم، رژیم غذایی مناسب بیمار، جلوگیری از پیشرفت بیماری و حتی پیشگیری از آن، امروزه بسیار قابل توجه است.
محل قرار گیری کلیه‌ها در بدن و نقش آنها
کلیه‌ها در سمت پایین و پشت بدن قرار دارند، همان گونه که در تصویر زیر مشخص است، در هر طرف ستون فقرات یک کلیه قرار دارد. هر کلیه به تنهایی، وظیفه سم‌زدایی از بدن و تصفیه کردن خون را به عهده دارد. کلیه‌ها سموم را به مثانه می‌فرستند که در نهایت از بدن دفع می‌شود.
اگر کلیه‌ها نتوانند کار معمول خود را انجام دهند، بدن انسان پر از سموم می‌شود. این امر می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود و اگر این بیماری درمان نشده باقی بماند، خطرناک است.
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه، زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها توانایی تصفیه کردن مواد زائد خون به طور موثر را از دست بدهند. از جمله عواملی که روی سلامت کلیه تاثیرگذار هستند می‌توان موارد زیر را نام برد:
- قرار گرفتن در معرض آلودگی محیط زیست یا داروهای خاص
- برخی بیماری های حاد و مزمن
- کمبود آب شدید
- آسیب فیزیکی کلیه
علائم نارسایی کلیه‌ها چیست؟
معمولا فرد مبتلا به نارسایی کلیوی علائم متعددی از این بیماری را نشان می‌دهد، گرچه گاهی اوقات هیچ کدام از آن علائم وجود ندارد. در مراحل ابتدایی مبتلا به بیماری، ممکن است نشانه‌های کم‌تری در بدن فرد مبتلا شده وجود داشته باشند. با این حال مهمترین علائم نارسایی کلیه عبارتند از:
- کاهش میزان ادرار
- تورم پاها و مچ پا
- تنگی نفس غیر قابل توضیح (یا بی آنکه دلیل تنگی نفس برای شخص معلوم باشد.)
- خواب آلودگی بیش از اندازه یا خستگی
- تهوع مداوم
- گیجی
- درد یا فشار در قفسه سینه
- تشنج
- کما
همچنین، در صورتی که کلیه های فرد مبتلا به طور ناگهانی از کار کردن ایستاد (نارسایی حاد کلیه)، ممکن است یکی یا بیشتر از علائم زیر بروز کنند:
- درد شکمی
- درد پشت
- اسهال
- تب
- خونریزی بینی
- استفراغ
علت بروز نارسایی کلیه ها چیست؟
۱. کاهش جریان خون به کلیه‌ها
کاهش جریان خون به کلیه‌ها می‌تواند باعث نارسایی کلیه‌ها شود. از جمله عواملی که باعث کاهش جریان خون و در نتیجه تاثیر بر عملکرد کلیه‌ها شوند عبارتند از: حمله قلبی، بیماری قلبی، زخم یا نارسایی کبد، کمبود آب، سوختگی شدید، واکنش آلرژیک و عفونت شدید. همچنین فشار خون بالا و داروهای ضد التهابی نیز می‌توانند جریان خون به کلیه‌ها را محدود کنند.
۲. مشکلات حذف ادرار
هنگامی که بدن انسان نتواند ادرار را از بین ببرد، سم‌ها در کلیه‌ها انباشته می‌شوند. برخی از سرطان ها می‌توانند از عبور ادرار جلوگیری کنند. این سرطان‌ها شامل سرطان پروستات (شایع ترین نوع در مردان)، سرطان روده بزرگ، گردن رحم و مثانه است.
علاوه بر سرطان‌ها شرایط دیگری نیز می‌توانند در روند دفع ادرار اختلال ایجاد کنند و احتمالا به نارسایی کلیه منجر شوند، از جمله: سنگ کلیه، پروستات بزرگ شده، لخته شدن خون در داخل دستگاه ادراری و آسیب به اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند.
اینگونه مشکلات ممکن است باعث نارسایی و توقف ناگهانی کار کلیه‌ها (حتی کمتر از دو روز) شوند. به همین علت این نوع از نارسایی که ناشی از چنین عواملی است نارسایی حاد کلیه‌ها نامیده می‌شود. ممکن است در برخی موارد مراقبت‌های قلبی منجر به بهبود روند عملکرد کلیه‌ها شود.
رژیم غذایی برای افراد دارای نارسایی کلیه
میزان پروتئین و فسفر باید در رژیم غذایی بیماران کلیوی کنترل شود. همچنین، میزان مصرف کالری، سدیم و پتاسیم باید محدود شود.
تمامی مواد غذایی شامل پروتئین از جمله گوشت، ماهی، مرغ، تخم مرغ باید به طور محدود مصرف شوند؛ چرا که با تولید مواد زائد نیاز به کارکرد کلیه‌ها را افزایش می‌دهند.
دیگران چه می‌خوانند؟همچنین در بیماران دارای نارسایی کلیوی، کلیه‌ها نمی‌توانند فسفر اضافی را که در خون تجمع می‌یابد از بین ببرند. این باعث می شود که استخوان‌ها کلسیم را از دست بدهند و ضعیف شوند. غذاهایی که فسفر آنها زیاد هستند عبارتند از:
- محصولات لبنی
- لوبیا
- نخود فرنگی
- آجیل و غلات کامل
فسفر همچنین در کاکائو، آبجو و نوشابه مارک کولا یافت می‌شود. دکتر متخصص باید مقدار مصرفی فسفر در رژیم غذایی فرد بیمار را در هر روز مشخص کند. علاوه بر این، مصرف سدیم باید تا ۱۵۰۰ میلی گرم در هر روز محدود شود. نمک، غذاهای کنسرو شده، سوپ، میان وعده‌های شور و گوشت فرآوری شده، مانند گوشت و گوشت بدون چربی و سوسیس، دارای سدیم زیادی هستند.
تحت نظر پزشک متخصص میزان پتاسیم در خون بیمار باید کنترل شود و ممکن است نیاز شود مصرف پتاسیم برای فرد بیمار دارای نارسایی کلیوی محدود شود. پتاسیم در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. فرد بیمار ممکن است به محدود کردن مصرف میوه‌ها و سبزیجات با پتاسیم بالا داشته نیاز داشته باشد.
علاوه براین موارد، گاهی به محدود کردن مصرف مایعات روزانه نیاز خواهد بود. اگر بدن مایعات را از دست ندهد، التهاب ایجاد شده و مایعات ممکن است در ریه‌ها تجمع پیدا کنند. این موضوع می‌تواند سایر مشکلات سلامتی مانند تنگی نفس را ایجاد کند.
راه‌های جلوگیری از نارسایی کلیه
پیش بینی یا جلوگیری از نارسایی حاد کلیه اغلب مشکل است. اما با مراقبت از کلیه‌ها می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد. بنابراین باید:
- هنگام مصرف داروهای ضد درد یا مسکن، به برچسب آنها توجه شود
برای مصرف داروهای ضد درد مانند آسپرین، استامینوفن (تیلنول، و غیره)، ایبوپروفن (Advil، Motrin IB، و غیره) و ناپروکسن سدیم (Aleve، others) دستورالعمل‌های تجویز شده باید دنبال شود. مصرف بیش از حد این داروها ممکن است خطر ابتلا به آسیب کلیه را افزایش دهد. بخصوص اگر فرد مبتلا به بیماری دیابت یا فشار خون بالا است و در صورت ابتلا به بیماری نارسایی کلیوی احتمال تبدیل آن به نوع حاد بیماری نارسایی کلیوی را افزایش می‌دهد.
- با پزشک خود مشورت کنید
برای کنترل کلیه ها و سایر شرایط مزمن، به مشورت با دکتر متخصص نیاز خواهد بود. اگر بیماری کلیوی یا وضعیت دیگری وجود دارد که خطر ابتلا به نارسایی حاد کلیه، مانند دیابت یا فشار خون بالا را افزایش می‌دهد، باید از توصیه های پزشک متخصص برای مدیریت وضعیت بیمار پیروی شود.
- یک سبک زندگی سالم باید در اولویت قرار داده شود
فعالیت روزمره و خوردن یک رژیم غذایی متعادل و بدون الکل می‌تواند در پیشگیری ابتلا به بیماری‌های کلیوی تاثیرگذار باشد.
برگرفته از: healthline.com