امروزه صنایع تولید مواد غذایی مختلف در جهان بسیار رشد کرده است. همچنین به دلیل تغییر سبک زندگی مردم و افزایش نیاز به مواد غذایی بسته‌بندی‌شده، هر از چند گاهی شاهد ظهور یک کارخانه جدید مواد غذایی در گوشه‌ای از کشور هستیم. در همین راستا، برای اینکه محصولاتی سالم و باکیفیت به دست مصرف‌کننده برسند، فعالیت‌های بسیاری در کارخانه‌ها مورد نظر اعم از بکارگیری روش‌های بهینه در تولید مواد غذایی، طراحی فرآیندهای مناسب برای تولید، کنترل، نظارت دائم بر سلامت مواد اولیه، سلامت محصولات تولیدی و غیره انجام می‌شوند. همین موارد الزامی، بازار کار رشته صنایع غذایی را داغ کرده است.
در همین راستا، در این مقاله قصد داریم تا جنبه‌های مختلف رشته صنایع غذایی همچون بررسی بازار کار رشته صنایع غذایی، گرایش‌های مقاطع تحصیلی مختلف، لیست دروس این رشته و … را مورد بررسی قرار دهیم.
بازار کار رشته صنایع غذایی
در حال حاضر، حدود پنج هزار کارگاه و کارخانه تولیدی چیزی بیش از ۸۵ درصد نیاز مواد غذایی کشور را در داخل تولید می‌کنند. این واحدهای تولیدی پیش از آغاز فعالیت خود، موظف هستند تا چهار پروانه تأسیس، بهره‌برداری، مسئول فنی و ساخت را از وزارت بهداشت دریافت کنند. در این میان، برای دریافت پروانه مسئول فنی، باید فرد تحصیل‌کرده‌ای برای پذیرش این سمت معرفی گردد؛ پس از تأیید صلاحیت وی در یک کمیته قانونی و در اداره کل نظارت بر مواد غذایی، پروانه مورد نیاز صادر می‌شود.
به طور کلی، بر اساس قانون، مسئول فنی موظف است تا بر تمام مراحل تولید، از تهیه مواد اولیه تا بسته‌بندی و توزیع یک کالا نظارت داشته باشد. همچنین تمام واردات باید تحت نظر مسئول فنی و تأیید اداره کل نظارت انجام شود. از همین روی، می‌توان گفت که فارغ‌التحصیلان رشته صنایع غذایی بهترین افراد برای پذیرش چنین مسئولیتی هستند.
از سوی دیگر، کشور ما با رشد جمعیت فزاینده‌ای روبه‌رو است. جمعیتی که هر یک از افراد آن روزانه به ۳۰۰۰ کالری و ۹۵ گرم مواد پروتئینی نیاز دارند. البته ایران به دلیل اقلیم چهار فصل و خاک مناسب، می‌تواند به یاری کارشناسان صنایع غذایی این نیاز را برآورده سازد و حتی به عنوان یک کشور استراتژیک صادرکننده مواد غذایی در جهان مطرح شود.
بنابراین می‌توان گفت در کشوری که نیاز مواد غذایی بیش از ۶۰ میلیون جمعیت را تأمین می‌کند، صنایع غذایی هیچ وقت در انزوا قرار نخواهد گرفت. به همین دلیل، فارغ‌التحصیلان این رشته در صورت آمادگی برای کار در کارخانه‌ها یا کارگاه‌های تولید مواد غذایی، فرصت شغلی مناسبی خواهند داشت. به علاوه، توجه داشته باشید که کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید مواد غذایی، معمولاً در حومه شهرها یا شهرهای کوچک احداث می‌شوند؛ لذا متخصصان این رشته باید آمادگی کار در چنین مکان‌هایی را داشته باشند.
به علاوه، کارشناسان صنایع غذایی می‌توانند در بخش‌هایی مانند آزمایشگاه‌ها، خط تولید کارخانه‌ها مواد غذایی، مؤسسات تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و غیره مشغول به کار شوند. به عبارتی، می‌توان گفت که محل کار فارغ‌التحصیلان این رشته، بیشتر در آزمایشگاه‌های مواد غذایی، بخش‌های تحقیقات، بخش‌های کنترل کیفیت یا بخش تولید کارخانه‌هاست. همچنین متخصص صنایع غذایی می‌تواند پست‌های دیگری از جمله مدیر تولید، مسئول فنی، مسئول آزمایشگاه، مسئول بخش تحقیق، توسعه، مشاور و … را در هر کارخانه تولید مواد غذایی بر عهده بگیرد. لازم به ذکر است که افراد دارای سرمایه و تجربه کافی نیز می‌توانند خودشان نسبت به تأسیس و راه‌اندازی کارخانه تولید انواع مواد غذایی اقدام کنند.
گرایش های رشته صنایع غذایی
به طور کلی، رشته صنایع غذایی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دارای گرایش‌های متنوعی است که در ادامه به بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.
۱. گرایش های مقطع کارشناسی رشته صنایع غذایی
دانشجویان مقطع کارشناسی در رشته صنایع غذایی، تکنولوژی صنایع غذایی مختلف از قبیل صنایع لبنیات، غلات، گوشت، روغن، قند، سبزیجات و میوه‌جات را فرا می‌گیرند. همچنین دانشجویان در این مقطع درباره صنایع نگهداری مواد غذایی، بسته‌بندی و کنترل کیفی مواد غذایی آموزش می‌بینند. به بیان دیگر، فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی صنایع غذایی می‌آموزند که چگونه طی فرآیندهایی منحصربه‌فرد عُمر مواد غذایی را ضمن حفظ کیفیت و ارزش غذایی آن‌ها طولانی‌تر کنند. این رشته در مقطع کارشناسی دارای ۴ گرایش به شرح زیر است:
ردیف
گرایش‌های کارشناسی صنایع غذایی
۱
مهندسی صنایع غذایی
۲
فرآوری مواد غذایی
۳
علوم مواد غذایی
۴
زیست‌فناوری مواد غذایی
به طور کلی، کارشناسان و متخصصان این رشته با تکیه بر معلومات و اندوخته‌های علمی خود می‌توانند اداره واحدهای صنایع غذایی را در ابعاد مختلف بر عهده بگیرند؛ همچنین در برنامه‌ریزی و ایجاد واحدهای تولیدی مواد غذایی در مناطق کشاورزی و صنعتی کمک کرده یا در مقام تدریس، تحقیق، برنامه‌ریزی و مدیریت امور اجرایی در سطح منطقه یا کشور عمل کنند.
۲. گرایش های مقطع کارشناسی ارشد رشته صنایع غذایی
فارغ‌التحصیلان رشته صنایع غذایی در مقطع کارشناسی ارشد می‌توانند در ۸ گرایش زیر به ادامه تحصیل بپردازند:
ردیف
گرایش‌های کارشناسی ارشد صنایع غذایی
۱
طراحی صنایع غذایی
۲
علوم مواد غذایی
۳
فناوری تبدیل مواد غذایی
۴
شیمیی مواد غذایی
۵
میکروبیولوژی مواد غذایی
۶
مهندسی صنایع غذایی
۷
تکنولوژی مواد غذایی
۸
مهندسی مواد
در این مقطع دانشجویان با آخرین دستاوردهای علمی و کاربردی در کنترل کیفیت و ایمنی غذا آشنا می‌شوند و می‌توانند در آینده در تولید محصولات غذایی سالم، با کیفیت بهتر و با حداقل ضایعات، نقشی اساسی ایفا کنند.
به طور کلی، هدف از این رشته در چنین مقطعی، تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در زمینه‌هایی همچون اجرای عملیات تبدیل مواد غذایی، نگهداری محصولات کشاورزی، کنترل کیفیت، کمک به طراحی و بهینه‌سازی خطوط تولید در کارخانه‌های مورد نظر فعالیت کرده و هدایت، نظارت و مسئولیت فنی واحدهای تولید فرآورده‌های مختلف غذایی را بر عهده گیرند.
۳. گرایش های مقطع دکترای رشته صنایع غذایی
مجموعه رشته‌هایی که فارغ‌التحصیلان رشته صنایع غذایی می‌توانند در مقطع دکتری ادامه دهند، به شرح زیر هستند:
ردیف
گرایش‌های دکترای صنایع غذایی
۱
تکنولوژی مواد غذایی
۲
میکروبیولوژی مواد غذایی
۳
شیمی مواد غذایی
۴
مهندسی صنایع غذایی
۵
مهندسی مواد و طراحی صنایع غذایی
دانشجویان رشته صنایع غذایی در مقطع دکتری، این دانش و مهارت را کسب می‌کنند تا به عنوان متخصص علوم غذایی در زمینه فرآیندها، طراحی، کنترل فرآیندها، مدل‌سازی الگوهای مختلف از جمله الگوهای گرمایش، سرمایش و غیره و همچنین در زمینه ماشین‌آلات، تجهیزات و بسته‌بندی مواد غذایی فعالیت داشته باشند. به علاوه، راز موفقیت دانشجویان این رشته در دستیابی به فرآورده‌های جدید، عرضه آن به بازار، قابلیت توافق و سازش با تقاضای مشتریان است که چنین کاری نیاز به تلاش و کوشش بسیار دارد.
لیست دروس رشته صنایع غذایی در مقاطع مختلف
۱. لیست دروس مقطع کارشناسی رشته صنایع غذایی
این رشته در مقطع کارشناسی شامل ۱۴۴ واحد درسی است و تعدادی واحد عملی دارد. به عبارت دیگر، اکثر درس‌های اختصاصی دارای واحد عملی – آزمایشگاهی هستند که آزمایش‌‌های مختلف روی مواد غذایی را شامل می‌شوند. در ادامه، لیست دروس مورد مطالعه را آورده‌ایم:
لیست دروس کارشناسی رشته صنایع غذایی
دروس اصلی
اقتصاد کشاورزی
تصفیه آب و فاضلاب
محیط زیست و بهداشت کارخانه
آشنایی با کامپیوتر
تکنولوژی پس از برداشت
دروس تخصصی
تغذیه کاربردی
اصول نگهداری مواد غذایی
صنایع فرآورده‌های شیر
تکنولوژی فرآورده‌های غلات
صنایع روغن
صنایع فرآورده‌های گوشتی
تکنولوژی قند
صنایع تخمیری
صنایع بسته‌بندی
صنایع محصولات غذایی سنتی
فرآیند حرارتی
اصول طراحی کارخانه
پروژه کاربردی
دروس پایه
ریاضیات عمومی ۲
آمار و احتمالات
بیوشیمی
نقشه‌کشی صنعتی
مدیریت و بازاریابی
۲. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد رشته صنایع غذایی
دانشجویان در این مقطع، ۳۲ واحد درسی را می‌گذرانند که دروس تخصصی و اختیاری این گروه به تفکیک گرایش‌های مختلف رشته عبارت هستند از:
لیست دروس کارشناسی ارشد رشته صنایع غذایی
دروس تخصصی مشترک مابین تمامی گرایش‌ها
خواص شیمیایی و عملکردی مواد غذایی
خواص فیزیکی مواد غذایی
میکروبیولوژی صنعتی
روش‌های نوین آزمایشگاهی
سمینار ۱
گرایش مهندسی صنایع غذایی
دروس تخصصی
پدیده‌های انتقال در صنایع غذایی
عملیات واحد پیشرفته
کاربرد نرم‌افزارهای محاسباتی در صنایع غذایی
دروس اختیاری
محاسبات عددی
خوردگی در صنایع غذایی
روش‌های پیشرفته آماری در صنایع غذایی
فناوریهای نوین در بسته‌بندی مواد غذایی
اتوماسیون در صنایع غذایی
حسگرها در صنایع غذایی
روش تحقیق
رئولوژی مواد غذایی
شیمی فیزیک فرآیندهای غذایی
اصول طراحی تجهیزات صنایع غذایی
مدل‌سازی شبکه‌های عصبی و فازی
کاربرد نانو فناوری در صنایع غذایی
فرآوری محصولات جانبی و ضایعات مواد غذایی
فرآیندهای غیرحرارتی مواد غذایی
صنایع غذایی پیشرفته
مدل‌سازی مقدماتی
ریاضیات ۳
سمینار ۲
گرایش شیمی مواد غذایی
دروس تخصصی
شیمی پروتئین‌ها
شیمی فیزیک فرآیندهای غذایی
شیمی کربوهیدرات‌ها
شیمی لیپیدها
دروس اختیاری
شیمی ترکیبات زیست فعال
شیمی کلوئیدها
حسگرها در صنایع غذایی
افزودنی‌های مواد غذایی
سم‌شناسی مواد غذایی
کنترل کیفیت دستگاهی
اصول سیستم‌های مدیریتی کنترل کیفیت
اصول سیستم‌های پیشگیری‌کننده کنترل کیفیت
روش تحقیق
روش‌های پیشرفته آماری در صنایع غذایی
کاربرد نانو فناوری در صنایع غذایی
فرآوری محصولات جانبی و ضایعات مواد غذایی
فیزیولوژی میکروارگانیسم‌ها
قارچ‌شناسی
باکتری‌های پروبیوتیک
ویروس‌شناسی واد غذایی
فرآیندهای غیرحرارتی مواد غذایی
صنایع غذایی پیشرفته
پیشرفت‌های نوین در میکروبیولوژی مواد غذایی
سمینار ۲
گرایش فناوری مواد غذایی
دروس تخصصی
صنایع غذایی پیشرفته
فرآیندهای غیرحرارتی مواد غذایی
فرآیندهای نوین در بسته‌بندی مواد غذایی
فرآوری محصولات جانبی و ضایعات مواد غذایی
دروس اختیاری
اثر فرآیندها بر میکروارگانیسم‌ها و آنزیم‌ها
فناوری و نوآوری فرآیندهای شیر
فناروی های پیشرفته در صنایع گوشت
فناوریهای نوین در صنایع روغن
فناوریهای پیشرفته در صنایع غلات
فناوری و نوآوری فرآیندهای نوشیدنی های غیرالکلی
حسگرها در صنایع غذایی
فناوریهای پیشرفته در خشک کردن مواد غذایی
روش‌های جداسازی در صنایع غذایی
روش‌های پیشرفته آماری در صنایع غذایی
روش تحقیق
امولسیون های غذایی
رئولوژی مواد غذایی
کاربرد نانو فناوری در صنایع غذایی
کاربرد آنزیم‌ها در فرآوری مواد غذایی
فناوری شکر و شیرین کننده ها
اصول و مبانی کاربرد هیدروکلوئیدهای غذایی
صنایع فرآورده‌های شیلاتی
شیمی فیزیک فرآیندهای غذایی
باکتری‌های پروبیوتیک
اصول استاندارد
مبانی سیاست گذاری ملی و بین‌المللی در صنایع غذایی
استانداردسازی در صنایع غذایی
تدوین استاندارد در سازمانهای مرجع بین‌المللی، منطقه ای و ملی
اصول استاندارد در آزمایشگاه‌های مواد غذایی
سمینار ۲
گرایش زیست‌فناوری مواد غذایی
دروس تخصصی
پیشرفت‌های نوین در میکروبیولوژی مواد غذایی
سینتیک‌ها و راکتورهای بیوشیمیایی
زیست‌فناوری مواد غذایی
دروس اختیاری
ژنتیک میکروارگانیسم‌ها
روش‌های غربال کردن و جداسازی میکروارگانیسم‌ها
مدل‌سازی مقدماتی
مدل‌سازی فرآیند تخمیر
روش‌های استخراج و خالص‌سازی فرآورده‌های بیوتکنولوژی
فرآورده‌های غذایی تخمیری
آنزیم شناسی
حسگرها در صنایع غذایی
فرآورده‌های غیر غذایی تخمیری
روش‌های پیشرفته آماری در صنایع غذایی
صنایع غذایی پیشرفته
فیزیولوژی میکروارگانیسم‌ها
بیولوژی مولکولی
قارچ‌شناسی
ویروس‌شناسی مواد غذایی
روش تحقیق
باکتری‌های پروبیوتیک
شیمی فیزیک فرآیندهای غذایی
کاربرد نانو فناوری در صنایع غذایی
سم‌شناسی مواد غذایی
فرآوری محصولات جانبی و ضایعات مواد غذایی
فرآیندهای غیرحرارتی مواد غذایی
ژنتیک مولکولی
ایمونولوژی
اکولوژی میکروبی
سمینار ۲
پایان‌نامه
۳. لیست دروس مقطع دکترای رشته صنایع غذایی
دانشجویان مقطع دکترای رشته صنایع غذایی در گرایش‌های مختلف به طور کلی ۱۴ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مربوطه را آورده‌ایم.
لیست دروس دکترای رشته صنایع غذایی
گرایش مهندسی صنایع غذایی
دروس تخصصی
تکنولوژی‌های پیشرفته در صنایع غذایی
صنایع بسته‌بندی مواد غذایی پیشرفته
تولید و کاربرد آنزیم‌ها در صنایع غذایی
بیوشیمی مواد غذایی پیشرفته
رئولوژی مواد غذایی پیشرفته
سیاست‌ها و سیستم‌های ملی و بین‌المللی صنایع غذایی
گرایش میکروبیولوژی غذایی
دروس تخصصی
ایمونولوژی
روش‌های نوین شناسایی میکروب‌ها
مهندسی ژنتیک
تولید و کاربرد آنزیم‌ها در صنایع غذایی
بیوشیمی مواد غذایی پیشرفته
سمینار
گرایش تکنولوژی مواد غذایی
دروس تخصصی
بیوتکنولوژی در صنایع غذایی
فرمولاسیون فرآورده‌های غذایی
تکنولوژی‌های پیشرفته در صنایع غذایی
رئولوژی مواد غذایی پیشرفته
سیاست‌ها و سیستم‌های ملی و بین‌المللی صنایع غذایی
صنایع بسته‌بندی مواد غذایی پیشرفته
سمینار
گرایش مهندسی مواد و طراحی صنایع غذایی
دروس تخصصی
رئولوژی مواد غذایی پیشرفته
جداسازی پیشرفته در صنایع غذایی
ویژگی‌های فنی دستگاه‌های صنایع غذایی
طراحی دستگاه‌های فرآیند صنایع غذایی
طراحی و مدل‌سازی واحد صنایع غذایی
سمینار
رساله
دانشگاه های ارائه دهنده رشته صنایع غذایی
از جمله مطرح‌ترین دانشگاه‌هایی که در مقاطع مختلف در رشته صنایع غذایی دانشجو می‌پذیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دانشگاه ارومیه
دانشگاه تبریز
دانشگاه صنعتی اصفهان
دانشگاه تهران
دانشگاه شیراز
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی رامین
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
دانشگاه فردوسی
دانشگاه صنعتی شاهرود
دانشگاه زابل
دانشگاه زنجان
دانشگاه تربیت مدرس
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی بازار کار رشته صنایع غذایی، گرایش، اهداف و لیست دروس این رشته پرداختیم. آن دسته از متخصصانی که در بخش‌های دولتی مشغول به کار می‌شوند، مطابق با قانون مدیریت خدمات کشوری حقوق دریافت می‌کنند. با این حال، در بخش خصوصی شرایط متفاوت است. به عبارتی، سطح تحصیلات، میزان تجربه، مهارت، توانایی‌ها و نوع توافق صورت گرفته مابین کارفرما و کارجو تعیین‌کننده میزان دریافتی متخصصان صنایع غذایی در این بخش خواهد بود.
به طور کلی، با توجه به روند افزایشی جمعیت کشور، نیاز به مواد غذایی بیشتر، کاهش ضایعات کشاورزی، دامی، تولید مواد غذایی سالم و با کیفیت ضروری است. به همین دلیل، در کشور تعداد زیادی کارخانه تولید انواع مواد غذایی در حال فعالیت هستند. از همین روی می‌توان گفت که متخصصان صنایع غذایی که دانش، تخصص کافی، علاقه و پشتکار زیادی در کار خود داشته باشند، می‌توانند فرصت‌های شغلی مناسبی را در بازار کار کشور بیابند.
در پایان، در صورت تمایل می‌توانید سایر مطالب مرتبط با معرفی بازار کار رشته‌های تحصیلی مانند فلسفه، ژنتیک، جامعه‌شناسی و … را در انگیزه مطالعه کنید. نظر شما در مورد بازار کار رشته صنایع غذایی چیست؟ تجربیات خود را در مورد درآمد، بازار کار، گرایش‌ها و سایر جنبه‌های آموزشی این رشته، با ما و سایر کاربران انگیزه در میان بگذارید.
