رشته شیمی یکی از رشته‌های شناور است و دانش‌آموز می‌تواند از رشته‌های تجربی و ریاضی، این رشته را برای ادامه تحصیل در دانشگاه انتخاب کند. تحصیلات دانشگاهی در این رشته، علم شیمی و هر نوع واکنش شیمیایی را که در دنیای پیرامون به وقوع می‌پیوندد، به دانشجو آموزش می‌دهد. این علم، گستره‌ای وسیع از اتم‌ها و واکنش‌های بین آن‌ها، تا درشت‌مولکول‌ها و تمام ساختارهای زنده و غیرزنده‌ای که در اطراف خود می‌بینیم را شامل می‌شود. در این مطلب قصد داریم بیشتر با این رشته آشنا شده و گرایش‌ها، دروس و همچنین بازار کار رشته شیمی را بررسی کنیم؛ با ما همراه باشید.
بازار کار رشته شیمی
برای موفقیت در بازار کار رشته رشته شیمی، مهارت‌هایی از قبیل قدرت تجزیه و تحلیل بالا، علاقه بی‌پایان به شیمی اتم‌ها و مولکلول‌ها، قدرت درک و تصور بالا، توانایی تحلیل اطلاعات و … نیاز است. همچنین با توجه به این که رشته شیمی در مقاطع پایین‌تر بازار کار چندان جالبی ندارد، باید توانایی و علاقه به تحصیل در مقاطع بالاتر نیز در فرد وجود داشته باشد.
۱. بازار کار رشته شیمی در مقطع کارشناسی
فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی شیمی می‌تواند در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت کارخانه‌های تولیدی مشغول به کار شود. کار در آزمایشگاه‌های کنترل کیفی در صنایع داروسازی و صنعت غذا نیز یکی دیگر از فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان شیمی است. همچنین فارغ‌التحصیلان کارشناسی شیمی می‌توانند در آزمون‌های استخدامی آموزش و پرورش شرکت کرده و در صورت قبولی، به عنوان معلم مشغول به تدریس شیمی در مدارس شوند.
۲. بازار کار رشته شیمی در مقطع کارشناسی ارشد
فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی ارشد شیمی علاوه بر شغل‌های مذکور، می‌تواند در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مشغول شده و طرح‌های پژوهشی را به عهده بگیرد. همچنین تدریس در دانشگاه‌های غیرانتفاعی نیز می‌تواند یکی دیگر از فرصت‌های شغلی برای او به شمار آید.
۳. بازار کار رشته شیمی در مقطع دکتری
علاوه بر مشاغلی که در بخش‌های قبل معرفی شد، مشاغل ریاست آزمایشگاه کنترل کیفی و تدریس در دانشگاه‌ها به عنوان هیات علمی نیز می‌توانند در حیطه فرصت‌های شغلی فارغ‌التحصیل دکترای شیمی قرار بگیرند. همچنین کارآفرینی و تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان تولید یا تجارت مواد و دستگاه‌های شیمیایی نیز فرصتی خوب برای این افراد به شما می‌رود.
میزان درآمد فارغ التحصیلان رشته شیمی
سطح درآمد دانش‌آموختگان این رشته با توجه به مدرک تحصیلی و میزان تجربه متفاوت است.
۱. درآمد کارشناس و کارشناس ارشد شیمی
درآمد کارشناسان و کارشناسان ارشد شیمی، ماهانه در حدود ۱ و نیم تا ۲ و نیم میلیون تومان است. البته با افزایش تجربه و مهارت‌ها امکان افزایش درآمد وجود دارد.
۲. درآمد در سطح دکتری
دارندگان مدرک دکترا با توجه به این که به عنوان هیات علمی مشغول به کار شوند، یا پست‌های ریاستی به عهده بگیرند و یا کارآفرین باشند و … میزان حقوقی متفاوت دریافت می‌کنند که معمولا بیشتر از حقوق یک کارشناس شیمی خواهد بود.
گرایش های رشته شیمی
رشته شیمی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به چند گرایش مختلف تقسیم می‌شود که به شرح زیر هستند.
۱. گرایش های مقطع کارشناسی
این رشته در مقطع کارشناسی به دو گرایش زیر تقسیم می‌شود:
- شیمی کاربردی
- شیمی محض
شیمی کاربردی
گرایش کاربردی و محض، تفاوت‌های کوچکی با یکدیگر دارند که در چند واحد درسی خلاصه می‌شود. گرایش کارشناسی شیمی کاربردی، شیمی را کمی کاربردی‌تر به دانشجویان آموزش می‌دهد و آن‌ها برای کار در صنعت و استفاده از برخی دستگاه‌های تجزیه و تحلیل شیمیایی آماده می‌کند.
شیمی محض
گرایش شیمی محض همانطور که از نام آن پیداست، شیمی صرف بوده و مخصوص شیفتگان علم شیمی است. البته این به معنای عدم وجود فرصت شغلی برای آن‌ها نیست و بازار کار رشته شیمی در هر دو گرایش تقریبا برابر است.
۲. گرایش های کارشناسی ارشد
رشته شیمی در مقطع کارشناسی ارشد شامل گرایش‌های زیر است:
| شیمی آلی | شیمی پلیمر | آموزش شیمی |
| شیمی معدنی | شیمی کاربردی | شیمی پیشرانه‌ها |
| شیمی تجزیه | نانو شیمی | شیمی دریا |
| شیمی فیزیک | فیتو شیمی | – |
شیمی آلی
این گرایش شیمی مولکول‌های آلی را به دانشجویان آموزش می‌دهد. مولکول‌های آلی بیشتر در ساختار داروها و سموم دیده می‌شوند.
شیمی معدنی
شیمی معدنی علم بررسی اتم‌ها و مولکول‌های طبیعت است و بیشتر روی مطالعه آلاینده‌های محیط زیست و روش‌های حذف آن‌ها از طریق شیمی معدنی متمرکز است.
شیمی تجزیه
شیمی تجزیه یعنی شیمی آنالیتیکال؛ شیمی آنالیز و اندازه‌گیری مواد. دانشجویان این گرایش یاد می‌گیرند که چگونه با دستگاه‌های آنالیز و اندازه‌گیری، درصد مواد موجود در نمونه‌های شیمیایی را اندازه بگیرند.
شیمی فیزیک
در این گرایش علم شیمی و فیزیک با یکدیگر ادغام شده و رشته‌ای دشوار را به وجود آورده‌اند! شیمی فیزیک به بررسی واکنش‌های شیمیایی از بُعد فیزیکی می‌پردازد.
شیمی پلیمر
شیمی پلیمر به دانشجویان علم درشت‌مولکول‌ها را آموزش می‌دهد. درشت‌مولکول‌ها، مولکول‌های بزرگی هستند که از اتصال مولکول‌های کوچک حاصل شده‌اند؛ مانند انواع پلاستیک‌ها و تیوب‌ها.
شیمی کابردی
این گرایش تا حدودی مشابه رشته مهندسی شیمی است و کار با دستگاه‌های بزرگ صنعتی را به دانشجویان آموزش می‌دهد.
نانو شیمی
نانو شیمی دقیقا نقطه مقابل گرایش شیمی پلیمر است. از این جهت که علم مطالعه شیمی در حد نانومتر بوده و واکنش‌های بین ذارت نانومتری در شیمی را مطالعه می‌کند.
فیتو شیمی
گرایش فیتو شیمی به منظور مطالعه شیمی گیاهان و چگونگی استخراج از آن‌ها و همچنین تاثیری که در واکنش‌های شیمیایی و سلامت انسان دارند، ایجاد شده است.
آموزش شیمی
این گرایش، مهارت‌های تدریس علم شیمی را به دانشجویان آموزش می‌دهد.
شیمی پیشرانه ها
پیشرانه‌ها موادی پرانرژی (سوخت و اکسنده) هستند که برای یکنواخت و کم‌خطرتر کردن سوخت موشک‌ها و صنایع مشابه استفاده می‌شوند.
شیمی دریا
شیمی دریا به منظور مطالعه روی اقیانوس، شیمی آلودگی‌های دریا، ژئوشیمی دریا و … ایجاد شده است.
نکته‌ای قابل ذکر این است که فارغ‌التحصیلان کارشناسی شیمی می‌توانند در کنکور کارشناسی ارشد وزارت بهداشت شرکت کرده و در رشته‌های زیر مشغول به تحصیل شوند. بازار کار رشته شیمی در برخی گرایش‌های وزارت بهداشت نسبتا بهتر است.
- شیمی دارویی
- بیوشیمی
- سم شناسی
- علوم و صنایع غذایی
- کنترل مواد خوراکی و آشامیدنی
- مهندسی بهداشت محیط
- مدیریت پسماند
- مهندسی بهداشت حرفه‌ای
- بهداشت و ایمنی مواد غذایی
- ترکیبات طبیعی و دارویی دریایی
- نانوتکنولوژی پزشکی
۳. گرایش های مقطع دکتری
دکترای شیمی شامل گرایش‌های زیر است:
- شیمی تجزیه
- شیمی کاربردی
- شیمی معدنی
- شیمی فیزیک
- شیمی آلی
- شمی پلیمر
- نانوشیمی؛ نانوشیمی در مقطع دکترا شامل ۴ گرایش زیر است:
- نانو نظری
- نانو معدنی
- سوپرا ملکول
- نانو پلیمر
مهاجرت از طریق رشته شیمی
علوم پایه معمولا در کشورمان مورد بی‌لطفی قرار گرفته و فارغ‌اتحصیلان آن اغلب یا به تدریس در مدارس مشغول هستند و یا به فکر مهاجرت. هر چند که فکر مهاجرت چندان بی‌جا نیست. چراکه ارزش علوم پایه در خارج از ایران بسیار بیشتر است. کشورهایی مانند کانادا، اتریش و … بیشترین مهاجرین دانشگاهی ایرانی را در علوم پایه پذیرا هستند. البته با توجه به محدودیت‌ها و تحریم‌های اخیر، مهاجرت نیز با دشواری‌های متعددی روبه‌رو است.
لیست دروس رشته شیمی
رشته شیمی در اغلب دانشگاه‌های کشور در هر سه مقطع کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌شود.
۱. لیست دروس مقطع کارشناسی
همانطور که گفتیم شیمی کاربردی و محض در مقطع کارشناسی تنها در تعدادی از دروس تخصص با یکدیگر متفاوت هستند. این دروس را به تفکیک در جدول زیر آورده‌ایم. مقطع کارشناسی شیمی شامل ۱۳۵ واحد به شرح زیر است:
| دروس عمومی | دروس پایه | دروس تخصصی شیمی کاربردی |
| فارسی عمومی | ریاضی عمومی ۱ و ۲ | اصول محاسبات شیمی صنعتی |
| زبان خارجی عمومی | شیمی عمومی ۱ و ۲ | شیمی صنعتی ۱ و ۲ |
| تربیت بدنی ۱ و ۲ | فیزیک عمومی ۱ و ۲ | شیمی سبز و محیط زیست |
| دانش خانواده و جمعیت | آمایشگاه شیمی عمومی ۱ و ۲ | شیمی پلیمر |
| درس‌های عمومی معارف اسلامی (۱۲ واحد) | آزمایشگاه فیزیک عمومی ۱ و ۲ | نانوشیمی |
| دروس اصلی | متون علمی شیمی | |
| زبان تخصصی شیمی | ریاضی در شیمی | اصول تصفیه آب و پساب‌های صنعتی |
| شیمی آلی ۱ و ۲ و ۳ | آزمایشگاه شیمی آلی ۱ و ۲ | کارآموزی |
| شیمی تجزیه ۱ و ۲ و ۳ | آزمایشگاه شیمی تجزیه ۱ و ۲ و ۳ | دروس تخصصی شیمی محض |
| شیمی فیزیک ۱ و ۲ و ۳ | آزمایشگاه شیمی فیزیک ۱ و ۲ | اصول صنایع شیمیایی |
| شیمی معدنی ۱ و ۲ و ۳ | شیمی معدنی ۱ و ۲ | شیمی آلی فلزی |
| شناسایی ترکیبات آلی | آزمایشگاه شناسایی ترکیبات آلی | مبانی شیمی کوانتوم |
| روش‌های جداسازی در شیمی تجزیه | ایمنی در آزمایشگاه | شیمی فیزیک آلی |
| گرافیک و نقشه خوانی | کارگاه یا شیشه گری | طیف سنجی مولکولی |
۲. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد
دروس کارشناسی ارشد شیمی در گرایش‌های مختلف به شرح زیر است:
| شیمی آلی | شیمی تجزیه | شیمی فیزیک |
| شیمی آلی پیشرفته | الکتروشیمی تجزیه | شیمی فیزیک پیشرفته |
| سنتز مواد آلی | روش‌های فیزیکی و شیمیایی جداسازی | ترمودینامیک آماری |
| طیف سنجی مواد آلی | طیف بینی اتمی تجزیه‌ای | مکانیک کوانتوم |
| سمینار | سمینار | سمینار |
| ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر | ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر | ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر |
| شیمی دارویی پیشرفته | طیف بینی مولکولی تجزیه‌ای | طیف سنجی مولکولی |
| شیمی هتروسیکل | کروماتوگرافی | شیمی سطح و حالت جامد |
| فوتوشیمی | الکتروشیمی صنعتی | سینتیک و دینامیک شیمیایی |
| شیمی آلی صنعتی | کاربرد روش‌های محاسباتی در شیمی تجزیه | ریاضیات در شیمی فیزیک |
| شیمی و سینتیک پلیمرزاسیون | کاربرد روش‌های کمومتری | شیمی محاسباتی |
| بیوشیمی آلی | آشنایی با صنایع شیمیایی ایران | شیمی فیزیک پلیمرها |
| آشنایی با صنایع شیمیایی ایران | – | آشنایی با صنایع شیمیایی ایران |
| شیمی معدنی | شیمی کاربردی | فیتو شیمی |
| شیمی معدنی پیشرفته | پدیده‌های انتقال | شیمی ترکیبات طبیعی |
| سینتیک و ترمودینامیک واکنش‌های معدنی | واکنش‌گاه‌ها | شیمی آلی پیشرفته |
| طیف بینی معدنی | طراحی آزمایش و افزایش مقیاس فرآیندها | روش‌های جداسازی و شناسایی ترکیبات طبیعی |
| سمینار | سمینار | گیاه شناسی دارویی |
| ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر | ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر | آزمایشگاه گیاه شناسی دارویی |
| سنتز مواد معدنی | طراحی بیوراکتورها | سمینار |
| شیمی فیزیک معدنی | کنترل فرآیند شیمیایی | ۹ واحد از دروس اختیاری زیر |
| شیمی هسته‌ای | کاتالیزورهای صنعتی | شیمی دارویی پیشرفته |
| شیمی آلی فلزی پیشرفته | انرژی‌های تجدیدپذیر | شیمی هتروسیکل |
| پلیمرهای کئوردیناسیونی | مواد فعال صنعتی | شیمی فرآوری روغن‌های اسانسی |
| نظریه گروه | داروسازی صنعتی | سنتز مواد آلی |
| شیمی سوپرا مولکول | فرآیندهای نفت و پتروشیمی | روش‌های سنتز ترکیبات طبیعی |
| بلورشناسی | شیمی و فناوری پلیمرها | کروماتوگرافی |
| آشنایی با صنایع شیمیایی ایران | شیمی سموم و دفع آفات | شیمی تجزیه پیشرفته |
| شیمی پلیمر | شیمی و فناوری پوشش و چسب | روش‌های سنتز نانو مواد |
| شیمی و فناوری پلیمرها | فرآیندهای تصفیه آب و پساب | فارماکولوژی |
| شیمی و سینتیک پلیمریزاسیون | الکتروشیمی صنعتی | بیوشیمی گیاهی |
| شناسایی پلیمرها | زیست فناوری | آشنایی با صنایع شیمیایی ایران |
| سمینار | صنایع آلی و دارویی | نانو شیمی |
| ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر | صنایع معدنی | روش‌های سنتز نانومواد |
| شیمی فیزیک پلیمرها | شیمی و فناوری روان‌سازها | شناسایی و تعیین ساختار نانو مواد |
| بازیابی پلیمرها | خوردگی و انتخاب مواد | شیمی سطح و حالت جامد |
| پلیمرهای طبیعی | – | سمینار |
| سنتز پلیمر | – | ۱۲ واحد از دروس اختیاری زیر |
| شیمی و فناوری پوشش چسب | – | شیمی نظری نانوساختار |
| تخریب و پایداری پلیمرها | – | شیمی سُل ژِل |
| آشنایی با صنایع شیمیایی ایران | نانو مواد معدنی | |
| – | – | شیمی سوپرا مولکول |
| – | – | کاربرد سونوشیمی در سنتز نانومواد |
| – | – | آشنایی با صنایع شیمیایی ایران |
۳. لیست دروس مقطع دکتری
تمام گرایش‌های شیمی در مقطع دکتری ۳۶ واحد درسی است که شامل ۱۲ واحد دروس نظری و ۲۴ واحد رساله (پایان نامه) می‌شود.
| شیمی آلی | شیمی تجزیه | شیمی پلیمر |
| NMR پیشرفته | روش‌های نوین در الکتروشیمی | شیمی فیزیک پلیمرها |
| سنتز پیشرفته مواد آلی | طیف بینی تجزیه‌ای پیشرفته | سنتز و سینتیک پلیمرها |
| حد واسط‌های فعال | شیمی تجزیه در محلول‌های غیرآبی | فناوری‌های پلیمرها |
| انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر | روش‌های نوین فیزیکی و شیمیایی جداسازی | انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر |
| مباحثی در استریوشیمی | انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر | شیمی و فناوری اصلاح پلیمرها |
| شیمی حالت برانگیخته | لیزر و کاربرد آن شیمی تجزیه | شیمی و فناوری کامپوزیت‌های پلیمری |
| شیمی فیزیک آلی پیشرفته | کاربرد روش‌های آماری در شیمی تجزیه | پلیمرهای معدنی |
| شیمی آلی زیستی | روش‌های نوین تجزیه دستگاهی | مباحث پیشرفته در پلیمرها |
| طراحی و سنتز دارو | مباحث پیشرفته در شیمی تجزیه | – |
| شیمی فیزیک | الکتروشیمی در محلول‌های غیرآبی | – |
| مکانیک کوانتومی پیشرفته | کاربرد کامپیوتر، الکترونیک و آمار در شیمی تجزیه | – |
| مکانیک آماری پیشرفته | نانوالکتروشیمی | – |
| ترمودینامیک و مکانیک آماری غیرتعادلی | کاربرد موارد نانوساختار در جداسازی و استخراج | – |
| انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر | نانومواد در حسگرها و زیست حسگرها | – |
| طیف سنجی مولکولی پیشرفته | – | – |
| مباحث پیشرفته در شیمی فیزیک | – | – |
| ریاضیات پیشرفته در شیمی فیزیک | – | – |
| شیمی محاسباتی پیشرفته | – | – |
| شیمی کلوئید و سطح | – | – |
| شیمی کاربردی | شیمی معدنی |
| پدیده‌های انتقال پیشرفته | ساختار و پیوند در ترکیبات معدنی |
| فرآیندهای شیمیایی و طراحی راکتور پیشرفته | شیمی فلزات واسطه |
| روش‌های جداسازی و خالص سازی صنعتی | کاتالیزگرهای همگن و ناهمگن |
| انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر | تعیین ساختار با پراش پرتو ایکس |
| طراحی و کاربرد کاتالیزگرهای بستردار | انتخاب ۳ واحد از دروس اختیاری زیر |
| سنتزهای برگزیده کاربردی | مهندسی بلور |
| آنزیم‌های صنعتی | روش‌های طیف بینی کاتالیزگرها |
| شیمی و فناوری روان‌سازها | فوتوشیمی ترکیبات معدنی |
| روش‌های شیمیایی لایه نشانی | الکتروشیمی ترکیبات معدنی |
| فناوری‌های نوین پالایش و تبدیل گاز | زیست شیمی معدنی |
| فناوری‌های نوین پالایش و تبدیل نفت | پلیمرهای معدنی |
| طراحی تصفیه خانه آب و فاضلاب | مباحث پیشرفته در شیمی معدنی |
| شبیه سازی فرآیندهای شیمیایی | – |
| مواد افزودنی و اصلاح کننده های صنعتی | – |
| طراحی فرآیندهای شیمیایی | – |
| غشاها و فرآیندهای غشایی | – |
| سنتز و سینتیک پیشرفته پلیمرها | – |
| فناوری‌های پیشرفته پلیمرها | – |
| نانوپلیمر | سوپر مولکول |
| مباحثی در نانوشیمی و نانوفناوری | مباحثی در نانوشیمی و نانوفناوری |
| انتخاب ۳ واحد از دروس زیر | انتخاب ۳ واحد از دروس زیر |
| شیمی فیزیک پیشرفته پلیمرها | NMR پیشرفته |
| سنتز و سینتیک پیشرفته پلیمرها | سنتز پیشرفته مواد آلی |
| فناوری‌های پیشرفته پلیمرها | حدواسط‌های فعال |
| انتخاب ۶ واحد از دروس اختیاری زیر | انتخاب ۶ واحد از دروس اختیاری زیر |
| نانوفناوری پلیمرها | شیمی سوپرامولکول |
| نانوکامپوزیت‌های پلیمری | نانوساختار‌های خودآرا |
| نانوفناوری غشاها | نانوداروها و سامانه‌های انتقال دارو |
| مباحث پیشرفته در نانوپلیمرها | نانوبیوفناوری پیشرفته |
| پلیمرها در سطح و لایه‌های مرزی | مباحثی در نانوشیمی |
| نانوداروها و سامانه‌های انتقال دارو | نانونظری |
| نانومعدنی | مباحثی در نانوشیمی و نانوفناوری |
| مباحثی در نانوشیمی و نانوفناوری | انتخاب ۳ واحد از دروس زیر |
| انتخاب ۳ واحد از دروس زیر | مکانیک کوانتومی پیشرفته |
| ساختار و پیوند در ترکیبات معدنی | مکانیک آماری پیشرفته |
| شیمی فلزات واسطه | ترمودینامیک و مکانیک آماری غیرتعادلی |
| کاتالیزگرهای همگن و ناهمگن | انتخاب ۶ واحد از دروس اختیاری زیر |
| تعیین ساختار با پراش پرتو ایکس | مکانیک آماری سیستم‌های ناهمگن |
| انتخاب ۶ واحد از دروس اختیاری زیر | نانوشیمی فیزیک محاسباتی |
| مواد نانومتخلخل | مباحث پیشرفته در نانوشیمی نظری |
| مباحث پیشرفته در نانومواد معدنی | – |
| نانوکاتالیزگرهای معدنی | – |
| روش‌های سنتز نانومواد معدنی | – |
| کاربرد نانومواد معدنی در انرژی‌های نو | – |
| نانومواد در شیمی سبز | – |
سخن پایانی
در این مطلب در رابطه با گرایش‌ها، دروس و بازار کار رشته شیمی صحبت کردیم. همانطور که گفتیم بازار کار این رشته در ایران وضعیت خوبی ندارد. اما در صورتی که شرایط مهاجرت محقق شود، امکان تحصیل و کار از طریق این رشته می‌تواند در خارج از کشور به خوبی مهیا باشد.
اگر به کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با سایر رشته‌ها نیز علاقمند هستید، می‌توانید با رشته‌های زبان و ادبیات انگلیسی، ریاضیات و کاربردها، تاریخ، فسلفه، ژنتیک و ژئوموفولوژی در انگیزه آشنا شوید. در نهایت بسیار خوشحال می‌شویم اگر نظرات و پیشنهادات خود را با ما و دیگر همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.
