رشته کتابداری زمان زیادی نیست که در دانشگاه‌های ایران تدریس می‌شود. اما در همین مدت کم شاهد تغییراتی اساسی مانند تغییر سرفصل‌ها، نام و… بوده است. به دلیل عدم رضایت فعالان این رشته از نام «کتابداری»، نام «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» به آن اطلاق شد. رشته کتابداری با علم اندوزی و اطلاع رسانی مرتبط است و تغییرات جدید نیز به منظور ورود فناوری‌های نوین به کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی صورت گرفت. در ادامه مطلب، این رشته را بیشتر معرفی کرده و به گرایش‌ها، دروس ارائه شده در هر مقطع، دانشگاه‌های پذیرنده و بازار کار رشته کتابداری یا علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
بازار کار رشته کتابداری
برای موفقیت تحصیلی و البته شغلی در این رشته، ابتدا باید مهارت‌هایی از قبیل مطالعه کتب مختلف و متعدد، علاقه بیکران به مطالعه کتاب‌های متنوع، توانایی احترام به ارباب رجوع و نحوه برخورد صحیح با او، اشراف به مهارت‌های سازمانی برای برخورد صحیح با مدیر و همکاران، توانایی ارتباط کلامی و نوشتاری عالی، اطلاعات عمومی بالا و… را داشته باشید.
۱. بازار کار در مقطع کارشناسی
رشته کتابداری یا علم اطلاعات و دانش‌شناسی، در مقطع کارشناسی بازار کار خوبی ندارد. برخی کارشناسان علت این موضوع را به نام «کتابداری» نسبت می‌دهند. چرا که این نام، شغل فارغ‌التحصیلان این رشته را در افکار عمومی، محدود به تحویل کتاب و یادداشت نام آن در یک دفتر کرده است.
با این حال دانش آموختگان کارشناسی کتابداری می‌توانند در کتابخانه‌ها مشغول به کار شوند. به علاوه، فارغ‌التحصیل رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی با توجه به اطلاعات فراوانی که به اقتضای رشته تحصیلی خود از کتب مختلف دارد، می‌تواند به نویسندگی برای نشریه‌ها، وب‌سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و… روی بیاورد.
۲. بازار کار در مقطع کارشناسی ارشد
کارشناسی ارشد کتابداری دارای چند گرایش است که فارغ‌التحصیلان می‌توانند با توجه به گرایش تحصیلی خود در شغلی مرتبط، مشغول به کار شوند. همچنین مشاغل معرفی شده در بخش قبل برای کارشناسان ارشد کتابداری هم مناسب است.
علم اطلاعات و دانش‌شناسی: فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند علاوه بر شغل کتابداری در کتابخانه‌های دانشگاهی، عمومی و دیجیتال در پست‌های مدیریتی نیز مشغول به کار شوند. به علاوه می‌توانند مدیریت اطلاعات و داده‌های پرتال‌های سازمانی، مشاوره و گردآوری اطلاعات پژوهشی را نیز به عهده بگیرند.
مدیریت وب‌سایت‌های معرفی و فروش کتاب هم یکی از فرصت‌های خوب برای فارغ‌التحصیلان رشته کتابداری است.
علم‌سنجی: متخصصان گرایش علم‌سنجی می‌توانند در مراکز علمی کشور، به تحلیل و بررسی سطوح علمی و پژوهشی مدراس، دانشگاه‌ها و… پرداخته و با مقایسه آن‌ها با کشورهای پیشرفته، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح‌تری ارائه دهند.
مطالعات آرشیوی: فارغ‌التحصیلان گرایش مطالعات آرشیوی به طور تخصصی می توانند در بایگانی‌های کتابخانه‌ها، مراکز علمی، آموزشی و… مشغول به کار حفظ، مرمت، تنظیم، توصیف و سازماندهی اسناد و اطلاعات آرشیوی مشغول شوند.
۳. بازار کار در مقطع دکتری
دانش آموختگان دکترای کتابداری علاوه بر مشاغل معرفی شده در بخش‌های قبل، می‌توانند به تأسیس کتابخانه، ریاست یا معاونت پژوهشی در دانشگاه‌ها یا مراکز علمی، تدریس در دانشگاه، پژوهش و تحقیق در مراکز علمی و… بپردازند.
گرایش‌های رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی
این رشته در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه‌های ایران دانشجو می‌پذیرد. در این بخش گرایش‌های کارشناسی ارشد و دکتری را معرفی می‌کنیم.
گرایش‌های کارشناسی ارشد
کارشناسی ارشد رشته کتابداری دارای ۵ گرایش زیر است:
- علم اطلاعات و دانش‌شناسی (همراه با ۴ گرایش مجزا)
- علم‌سنجی
- مطالعات آرشیوی
- مدیریت و سازماندهی نسخه‌های خطی
- دانش‌نامه نگاری
علم اطلاعات و دانش‌شناسی
این گرایش دارای ۴ گرایش مجزا با عنواین زیر است:
- مدیریت اطلاعات
- مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی
- مطالعات کتابخانه‌های عمومی
- مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال
این گرایش‌ها به صورت تخصصی به دانشجویان نحوه مدیریت کتابخانه‌ها را آموزش می‌دهند. در این حالت دانشجویان می‌توانند دیدگاه سنتی که بازار کار رشته کتابداری را محدود به تحویل کتاب در کتابخانه‌های سنتی می‌کند، کنار گذاشته و مهارت‌های سازماندهی اطلاعات و عضویت در تیم‌های علمی و محتوایی را بیاموزند.
علم‌سنجی
علم‌سنجی به معنای ارزیابی فعالیت‌های علمی است. هدف از این گرایش، آموزش روش‌های برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری علمی و پژوهشی به دانشجویان است.
مطالعات آرشیوی
دانشجویان در این گرایش می‌آموزند که آرشیوها تاریخ و اصالت ملت‌ها را اثبات می‌کنند. در نتیجه یادگیری نحوه محافظت، سازماندهی و… آن‌ها ضروری است.
مدیریت و سازماندهی نسخه‌های خطی
آموزش علمی فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی و شناخت نسخه‌های خطی و اسناد خطی تازه‌یاب به عهده این گرایش است.
دانش‌نامه نگاری
هدف از این گرایش، آشنایی با دانش‌نامه نویسی و متون علمی مرجع و یادگیری ویرایش و تدوین فنی و علمی متون و دانش‌نامه‌ها است.
گرایش‌های دکتری
مقطع دکترای این رشته دارای یک گرایش زیر است:
- علم اطلاعات و دانش‌شناسی (بازیابی اطلاعات و دانش)
درآمد دانش‌آموختگان رشته کتابداری
گزارش دقیقی از بازه درآمد شاغلان این رشته در دسترس نیست، اما رشته کتابداری بازه درآمدی گسترده‌ای با توجه به نوع شغل و سابقه فرد دارد. به طور مثال شغل‌های دولتی، غیردولتی، مدیریتی، پژوهشی، تدریس در دانشگاه، نویسندگی، کارآفرینی و… طبیعتاً هر کدام درآمد متفاوتی خواهند داشت.
لیست دروس ارائه شده
در ادامه به معرفی دروس دانشگاهی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌پردازیم.
۱. لیست دروس مقطع کارشناسی
مقطع کارشناسی این رشته شامل ۱۳۴ واحد است که ۲۰ واحد دروس عمومی، ۷۰ واحد دروس اجباری تخصصی، ۳۴ واحد دروس پایه و ۱۰ واحد دروس اختیاری به شرح زیر هستند:
دروس عمومی
- دو درس از دروس مبانی نظری اسلام
- یک درس از دروس اخلاق اسلامی
- یک درس از دروس انقلاب اسلامی
- یک درس از دروس تاریخ و تمدن اسلامی
- یک درس از دروس آشنایی با منابع اسلامی
- ادبیات فارسی
- زبان عمومی
- تربیت بدنی ۱ و ۲
دروس اجباری تخصصی
- اداره کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
- روش تحقیق و گزارش‌نویسی
- مبانی اطلاعات و ارتباطات
- کاربرد اینترنت در کتابخانه
- آمار و احتمالات در کتابداری و اطلاع‌رسانی
- برنامه‌نویسی کاربردی
- آشنایی با طراحی پایگاه داده
- آشنایی با صنعت چاپ و نشر
- آشنایی با نمایه‌سازی
- نشریات ادواری چاپی و الکترونیکی
- تاریخ تحویل کتابخانه‌ها
- مقدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی
- مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان
- ساختمان و تجهیزات کتابخانه
- اصول کار مرجع
- مرجع‌شناسی عمومی ۱ و ۲
- مرجع‌شناسی تخصصی ۱ و ۲
- سازماندهی منابع اطلاعاتی ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵
- مجموعه‌سازی
- کارورزی ۱ و ۲ و ۳ و ۴
- پروژه پایانی
دروس پایه
- واژه‌پردازی ۱ و ۲
- ریاضیات پیش‌دانشگاهی
- زبان اختصاصی انگلیسی ۱ و ۲
- ریاضیات عمومی
- مبانی سازمان و مدیریت
- زبان عربی ۱ و ۲
- روانشناسی عمومی
- مبانی فلسفه
- مبانی جامعه‌شناسی
- تاریخ ادبیات ایران
- تاریخ ادبیات جهان
- مبانی رایانه و اصول برنامه‌نویسی
- مقدمات زبان‌شناسی عمومی
- شیوه‌های مطالعه
دروس اختیاری
- مقدمات آرشیو
- نسخه‌شناسی
- مواد و خدمات کتابخانه برای نوسوادان
- تاریخ اجتماعی ایران
- تاریخ علوم
- تاریخ هنر
- مبانی علم حقوق
- آشنایی با سیستم‌های اطلاعاتی
- آشنایی با مدارک فنی و مهندسی
- جغرافیای شهری و روستانشینی
- خدمات عمومی و ویژه کتابخانه‌ای
- فیزیولوژی عمومی
- تاریخ تمدن
- اخلاق کتابدرای
- آشنایی با چندرسانه‌ای‌ها
- آشنایی با طراحی و ساخت صفحات وب
۲. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد
تمام گرایش‌های کارشناسی ارشد این رشته شامل ۳۲ واحد درسی هستند.
گرایش علم اطلاعات و دانش‌شناسی
|
گرایش مدیریت اطلاعات |
گرایش مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی |
|
|
|
گرایش مدیریت کتابخانه‌های عمومی |
گرایش مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال |
|
|
گرایش علم‌سنجی
- مبانی علم‌سنجی
- کاربرد آمار استنباطی در علم‌سنجی
- پایگاه‌های اطلاعاتی علم‌سنجی در ایران و جهان
- معماری پایگاه‌های علم سنجی
- نظام‌های سنجش علم، فناوری و نوآوری
- تاریخ فلسفه علم
- ترسیم نقشه علم
- جامعه‌شناسی ارتباطات علمی
- وب‌سنجی
- روش تحقیق
- سیاست‌گذاری علم
- برنامه‌نویسی کاربردی در علم‌سنجی
- نمایه‌سازی و نمایه‌های موضوعی
- مدل‌های ریاضی در علم‌سنجی
- سمینار
- کارورزی
- پایان‌نامه
گرایش مطالعات آرشیوی
- مقدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی
- زبان عربی تخصصی
- مقدمه‌ای بر شناخت اسناد آرشیوی
- زبان فرانسه تخصصی
- اصول و مبانی آرشیو
- مدیریت آرشیو (ملی، منطقه‌ای و تخصصی)
- روش تحقیق و مطالعات آرشیوی
- مستندسازی و اصطلاح‌نامه‌های تخصصی
- مدیریت آرشیوهای دیداری و شنیداری
- خدمات آرشیوی
- سازماندهی اسناد مکتوب
- سازماندهی اسناد الکترونیکی
- کاربرد فناوری اطلاعات در آرشیو
- قوانین و مقررات آرشیو و حق مؤلف
- کارورزی
- پایان‌نامه
گرایش مدیریت و سازماندهی نسخه‌های خطی
- مبانی نسخه‌شناسی و تصحیح متون
- مرجع‌شناسی نسخه‌های خطی
- نسخه‌شناسی ۱ و ۲
- فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی
- مدیریت مراکز نسخه‌های خطی
- کاربرد فناوری در نسخه‌های خطی
- حفاظت و نگه‌داری نسخه‌های خطی
- تاریخ فهرست‌نگاری
- روش‌های تحقیق
- کارورزی
- پایان‌نامه
گرایش دانش‌نامه نگاری
- آیین نگارش علمی
- دستور زبان فارسی
- زبان تخصصی
- کلیات زبان‌شناسی
- مرجع‌شناسی
- دانش‌نامه شناسی
- مدیریت دانش‌نامه
- سیر تحول دانش‌نامه نویسی در ایران و جهان اسلام
- سیر تحول دانش‌نامه نویسی در جهان
- روش تحقیق
- مقاله‌نویسی برای دانش‌نامه
- ویراستاری دانش‌نامه
- نمایه‌سازی دانش‌نامه
- دانش‌نامه‌های عمومی و تخصصی
- شیوه‌های استناد در منابع علمی
- کارورزی
- پایان‌نامه
۳. لیست دروس مقطع دکتری
- آمار ۱ و ۲
- روش تحقیق
- مبانی کامپیوتر و برنامه‌نویسی
- زبان خارجی ۱ و ۲
- ارتباطات و سیبرنتیک
- برنامه‌ریزی کتابخانه‌ها و خدمات اطلاعاتی
- سمینار روش‌شناسی تحقیق
- سمینار مدیریت اطلاعات
- کتابداری و اطلاع‌رسانی بین‌المللی
- مدیریت پایگاه‌های داده‌ها
- نظام‌های بازیابی اطلاعات
- پایان‌نامه
دانشگاه‌های پذیرنده
|
مقطع |
دانشگاه‌های پذیرنده |
| کارشناسی |
|
| کارشناسی ارشد گرایش علم اطلاعات و دانش‌شناسی |
|
| کارشناسی ارشد گرایش علم‌سنجی |
|
| کارشناسی ارشد گرایش مطالعات آرشیوی |
|
| مقطع دکتری |
|
سخن پایانی
بازار کار رشته کتابداری یا علم اطلاعات و دانش شناسی اوضاع چندان خوبی ندارد. با این حال با افزایش مهارت‌ها و توانایی‌های خود می‌توانید به موفقیت و دست‌یابی به شغل مورد نظرتان امیدوارتر باشید. مشاغلی که در این مطلب معرفی کردیم فرصت خوبی برای فارغ‌التحصیلان این رشته هستند. به علاوه می‌توانید با مراجعه به مطالب روانشناسی، جهانگردی، شنوایی‌سنجی، علوم تربیتی، مترجمی زبان انگلیسی، نساجی، جامعه‌شناسی، مدیریت مالی، علوم سیاسی، تاریخ و حسابداری اطلاعاتی در مورد این رشته‌ها نیز به دست آورید. در آخر لطفاً فراموش نکنید نظرات و پیشنهادات خود را با ما و سایر همراهان انگیزه به اشتراک بگذارید.