به طور کلی، رشته جامعه شناسی، دانش بررسی جوامع مختلف است. این رشته علمی به بررسی جوامع بشری، روابط مابین آن‌ها و فرایندهایی می‌پردازد که جوامع را در وضعیت جاری‌شان نگاه داشته یا تغییر می‌دهند. همچنین هدف از رشته جامعه شناسی تجزیه جوامع به بخش‌های تشکیل‌دهنده آن مانند انجمن‌ها، نهادها، گروه‌های هم‌جنس، هم‌نژاد، هم‌سن و بررسی نحوه برقراری ارتباطی فعال مابین اجزاء با همدیگر است. به علاوه، دانشجویان این رشته موضوعاتی مانند طبقه اجتماعی، قشربندی، جنبش اجتماعی، تغییرات اجتماعی و بی‌نظمی‌هایی مانند جرم، انحراف و انقلاب را مورد تحقیق قرار می‌دهند. در این مقاله قصد داریم به بررسی جنبه‌های مختلف رشته جامعه شناسی همچون بررسی بازار کار رشته جامعه شناسی، گرایش‌های مقاطع تحصیلی مختلف و لیست دروس این رشته بپردازیم.
بازار کار رشته جامعه شناسی
همانند اغلب رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی، رشته جامعه شناسی، دانشجویان را در جهت اخذ مشاغل بسیار مهم یاری کرده و امکان فعالیت در دامنه گسترده‌ای از مهارت‌های قابل‌انتقال را برای ایشان فراهم می‌آورد. به عبارت بهتر، فارغ‌التحصیلان رشته جامعه شناسی قادر خواهند بود تا تمامی بخش‌های مرتبط با جامعه شناسی را بررسی و ارزیابی کنند. همچنین می‌توان گفت که برای کسانی که علاقه بسیاری به کسب تخصص در حرفه‌های مورد نظر دارند، امکان دست‌یابی به فرصت‌های شغلی بهتر و بیشتر نیز فراهم خواهد شد. برخی از مهمترین فرصت‌های شغلی دانش‌آموختگان رشته جامعه شناسی عبارتند از:
۱. مددکاری اجتماعی
حرفه مددکاری اجتماعی به صورت گسترده‌ای با افزایش سطح کیفیت زندگی انسان‌ها و شناخت معایب موجود در اجتماع در ارتباط است. البته ناگفته نماند که حرفه مددکاری اجتماعی معمولاً ارتباط مستقیمی با تمامی مشاغل مورد نظر در سازمان‌های دولتی، مشاغل مرتبط با مقام‌های بومی، انجمن‌ها، گروه‌ها و تمامی مراکز خیریه دارد.
بنابراین ایفای نقش در این حرفه، مواردی نظیر انجام تحقیقات، شناخت عملکرد سازمان‌های مختلف، مدیریت اداره کل، برقراری ارتباط مستقیم با اشخاص و گروه‌ها را شامل می‌شود. از دیگر عناوین کلیدی و مرتبط با حرفه مددکاری اجتماعی می‌توان مواردی نظیر فعالیت در حوزه ترک مواد مخدر، مشکلات ذهنی، شناخت ناتوانی‌های جسمی، بی‌خانمانی، محافظت از فرزندان بی‌سرپرست و حضور در مدارس مختلف را نام برد.
۲. مشاوره
یکی از مهمترین حوزه‌های بازار کار رشته جامعه شناسی را باید حرفه مشاوره بدانیم. فارغ‌التحصیلان رشته جامعه شناسی قادر به فعالیت در حوزه مشاوره هستند؛ حرفه‌ای که با مشاوره دادن به اشخاص، گروه‌های مختلف و مشتریان در جهت حل مسائل و مشکلات همراه است. از سوی دیگر، برخی از مشاوران نیز در صورت کسب تخصص لازم و با تمرکز در حوزه مقابله با مشکلات حادی مانند اعتیاد و روش‌های مختلف رفع این مشکل فعالیت می‌کنند. فارغ‌التحصیلان این گرایش قادر به کار کردن در کمیته‌ها، سازمان‌های دولتی، مراکز سلامت و درمان، مؤسسات آموزشی و بخش‌های مرتبط با ارائه خدمات اجتماعی نیز خواهند بود.
۳. آزمایش و ارائه خدمات به زندانیان
فارغ‌التحصیلان رشته جامعه شناسی که علاقه بسیاری به شناخت جرائم و مجازات متناسب با آن دارند، می‌توانند حرفه آزمایش و ارائه خدمات به زندانیان را انتخاب کنند. در حقیقت، جهت ایفای نقش در این حرفه، هر یک از افراد ملزم به تمرکز و برقراری ارتباط با متهمان خواهند بود. از سوی دیگر، مأمور زندان فردی است که مسئولیت برقراری ارتباط با زندانیان، نظارت بر فعالیت آنان، نگهبانی از محکومان یا زندانیان آزادشده‌ی اخیر را بر عهده دارد. فعالان این حرفه وظایفی مانند ارزیابی ریسک‌های احتمالی، تجدید نظر بر عملکرد زندانیان، ارائه آموزش‌ها و خدمات ضروری، حفظ، نگهداری از مدارک مجرمان و ارزیابی آنان را بر عهده دارند.
۴. توسعه عملکرد کمیته‌ها
در این مورد افراد بر فعالیت‌هایی همچون حمایت از اشخاص و خانواده‌ها متمرکز هستند. به علاوه، از اهداف این حرفه بسیار مهم می‌توان افزایش کیفیت زندگی افراد در گستره وسیعی از جامعه را نام برد. در حقیقت، این امر به معنای تمرکز بر تمامی مناطق جغرافیایی، گروه‌ها، مردم، اجرای پروژه‌ها و ایجاد تغییرات مثبت در آنان است.
بنابراین در حالت کلی می‌توان گفت که فعالیت در این حوزه مواردی نظیر غلبه بر مشکلات حاصل از بیکاری، تنش‌های اجتماعی و ارزیابی تمامی منابع را شامل می‌شود. همچنین از عمده وظایف این افراد می‌توان جمع‌آوری کمک‌های مردمی، مدیریت بودجه‌های موجود، ساماندهی رویدادها، مراقبت از گروه‌های مختلف، ارائه آموزش‌های بسیار عالی، ایجاد هماهنگی مابین فعالیت‌ها و ذینفعان را نام برد.
همچنین لازم به ذکر است که دانش‌آموختگان رشته جامعه شناسی امکان کار در بسیاری از حوزه‌های دیگر را دارند. برای مثال، مواردی همچون کار کردن در بخش‌های سیاسی، همکاری با سازمان‌های بومی، استفاده از مهارت‌های فردی و گروهی در جهت به‌کارگیری در صنایع مالی و ایفای نقش به عنوان یک محقق بخش آمار، تدریس در مدارس و دانشگاه‌ها از جمله دیگر فرصت‌های شغلی رشته جامعه شناسی هستند.
گرایش‌های مختلف رشته جامعه شناسی
به طور کلی، رشته جامعه شناسی یکی از گرایش‌های رشته علوم اجتماعی بوده و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا گرایش‌های متنوعی را شامل می‌شود. حالا که با بازار کار رشته جامعه شناسی آشنا شدیم، به بررسی گرایش‌های این رشته خواهیم پرداخت.
گرایش‌های مقطع کارشناسی رشته جامعه شناسی
رشته جامعه شناسی یکی از گرایش‌های رشته علوم اجتماعی در مقطع کارشناسی بوده و دارای یک گرایش جامعه شناسی است. دانشجویان رشته جامعه شناسی با هدف برخورداری از مهارت‌های ارزیابی جوامع مختلف، نحوه برقراری ارتباط آنان و بررسی تغییرات جوامع در دوره‌های مختلف آموزش می‌بینند.
از سوی دیگر، نیاز مبرم دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی به کارشناسانی که ضمن برخورداری از بینش‌های کلی نسبت به مسائل اجتماعی، شناخت فرهنگ و جامعه ایرانی بتوانند برنامه‌های مقطعی و منطقه‌ای را با رعایت جنبه‌های اجتماعی تهیه کنند، مشهود است. به علاوه، انجام کارهای مطالعاتی و برنامه‌ریزی با توجه به نقش و اهمیت عوامل متعدد و پیچیده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… نیاز به همکاری کارشناسان جامعه شناسی را با سایر متخصصان مطرح می‌سازد. در نتیجه، دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی و مقاطع بالاتر مهارت‌های لازم برای پاسخگویی به نیازهای مطرح‌شده را کسب می‌کنند.
گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی
همان‌طور که اشاره شد، رشته جامعه شناسی یکی از گرایش‌های رشته علوم اجتماعی بوده و امکان ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و در ۱۷ گرایش مختلف علوم اجتماعی برای دانشجویان فراهم می‌کند. هر یک از ۱۷ گرایش ارشد رشته علوم اجتماعی به شرح زیر هستند.
| ردیف | گرایش‌های کارشناسی ارشد جامعه شناسی |
| ۱ | مردم‌شناسی |
| ۲ | جمعیت‌شناسی |
| ۳ | جامعه شناسی |
| ۴ | برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی |
| ۵ | جامعه شناسی انقلاب اسلامی |
| ۶ | مطالعات جوانان |
| ۷ | مطالعات فرهنگی |
| ۸ | مدیریت خدمات اجتماعی |
| ۹ | مدیریت راهبردی فرهنگ |
| ۱۰ | برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای |
| ۱۱ | برنامه‌ریزی گردشگری |
| ۱۲ | دانش اجتماعی مسلمین |
| ۱۳ | فلسفه علوم اجتماعی |
| ۱۴ | گردشگری مذهبی |
| ۱۵ | مطالعات اوقات فراغت |
| ۱۶ | پژوهش علوم اجتماعی |
| ۱۷ | جامعه شناسی ورزشی |
گرایش‌های مقطع دکترای رشته جامعه شناسی
دانشجویان رشته جامعه شناسی در مقطع دکتری امکان تحصیل در ۱۱ گرایش مختلف را خواهند داشت. هر یک از این گرایش‌ها عبارتند از:
| ردیف | گرایش‌های دکترای جامعه شناسی |
| ۱ | جامعه شناسی |
| ۲ | جامعه شناسی اقتصادی و توسعه |
| ۳ | جامعه شناسی فرهنگی |
| ۴ | جامعه شناسی گروه‌های اجتماعی |
| ۵ | جامعه شناسی سیاسی |
| ۶ | جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران |
| ۷ | توسعه اجتماعی روستایی |
| ۸ | رفاه اجتماعی |
| ۹ | سیاست‌گذاری فرهنگی |
| ۱۰ | دانش اجتماعی مسلمین |
| ۱۱ | مردم‌شناسی |
رشته جامعه شناسی در مقاطع مختلف شامل چه دروسی است؟
۱. لیست دروس مقطع کارشناسی رشته جامعه شناسی
دانشجویان مقطع کارشناسی رشته جامعه شناسی به طور کلی ۱۳۵ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مورد مطالعه را آورده‌ایم:
|
لیست دروس کارشناسی رشته جامعه شناسی |
|
|
دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
| دروس اختیاری |
|
۲. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی
دانشجویان در این مقطع ۳۲ واحد درسی را می‌گذرانند که دروس اصلی، تخصصی، اختیاری و پیش‌نیاز این گروه عبارتند از:
|
لیست دروس کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی |
|
|
دروس اصلی و تخصصی |
|
| دروس اختیاری |
|
| دروس پیش‌نیاز |
|
|
پایان‌نامه |
|
۳. لیست دروس مقطع دکترای رشته جامعه شناسی
دانشجویان مقطع دکترای رشته جامعه شناسی در گرایش‌های مختلف به طور کلی ۱۸ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مربوطه را آورده‌ایم.
|
لیست دروس دکترای رشته جامعه شناسی |
||
| دروس جبرانی مشترک |
|
|
| دروس اصلی مشترک |
|
|
| گرایش جامعه شناسی فرهنگی | دروس تخصصی و اختیاری |
|
| گرایش جامعه شناسی اقتصاد و توسعه | دروس تخصصی و اختیاری |
|
| گرایش
جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران |
دروس تخصصی و اختیاری |
|
| گرایش جامعه شناسی گروه‌های اجتماعی | دروس تخصصی و اختیاری |
|
|
رساله |
||
رشته جامعه شناسی در چه دانشگاه‌هایی تدریس می‌شود؟
از جمله‌ی مطرح‌ترین دانشگاه‌های دولتی که در مقاطع مختلف رشته جامعه شناسی دانشجو می‌پذیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه علامه طباطبایی
- دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه خوارزمی تهران
- دانشگاه الزهرا
- دانشگاه شیراز
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه تبریز
- دانشگاه فردوسی مشهد
- دانشگاه گیلان رشت
- دانشگاه شهید چمران اهواز
- دانشگاه بوعلی سینا همدان
- دانشگاه رازی کرمانشاه
- دانشگاه شاهد تهران
- دانشگاه شهید باهنر کرمان
- دانشگاه کردستان سنندج
- دانشگاه مازندران بابلسر
- دانشگاه یاسوج
- دانشگاه یزد
- دانشگاه آیت‌الله بروجردی بروجرد
البته لازم به یادآوری است که به دلیل اجتناب از طولانی شدن لیست از ذکر نام تمامی دانشگاه‌های ارائه‌دهنده این رشته پرطرفدار خودداری شده است.
جمع‌بندی
در حال حاضر پژوهش‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف رواج یافته است به طوری که علاوه بر بخش‌های دولتی، بخش‌های خصوصی نیز به تحقیقات اجتماعی روی آورده‌اند؛ بنابراین دانشجویان این رشته باید به تحقیق‌های نظری و عملی علاقه‌مند باشد. به عبارت بهتر از یکسو نظریه‌های اجتماعی را مطالعه کرده و آن‌ها را مورد نقد و تحلیل قرار دهد و از سوی دیگر بین مردم جامعه رفته و به تحقیق‌های میدانی علاقه‌مند باشد. همچنین دانش و بینش ریاضی در این گرایش از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که دقیق فکر کردن و اندیشیدن در پژوهشگری اجتماعی نقش به سزایی دارد.
در نتیجه، می‌توان گفت که اکثر وزارتخانه‌ها به فارغ‌التحصیلان این رشته نیاز دارند، زیرا باید تحقیقات مردم‌شناسی گسترده‌ای داشته باشند. همچنین فارغ‌التحصیلان رشته جامعه شناسی می‌توانند به آموزش و تدریس علوم مرتبط بپردازند یا به عنوان تحلیل‌گر و پژوهشگر در سایر مؤسسات دولتی مشغول به کار شوند. در پایان، در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مطالب مرتبط با بازار کار رشته‌های روان‌شناسی، علوم تربیتی، علوم سیاسی و سایر مقالات مربوطه را مطالعه کنید.
