به طور خلاصه، می‌توان گفت که علوم سیاسی به بررسی اندیشه‌ها، نظریه‌های سیاسی و کارکرد آن‌ها در عرصه جامعه می‌پردازد. به عبارت دیگر، رشته علوم سیاسی به دانشجویان می‌آموزد تا با ارائه یکسری نظریه‌ها، ابزارها و راه‌کارهایی متناسب با منافع ملی، شرایط و مشکلات حال جامعه را بررسی کرده و از پیش پا بردارند. به علاوه، دانش‌آموختگان این رشته قادر خواهند بود تا با توجه و بررسی تجارب و دستاوردهای بشر اقدامات ضروری در جهت ترسیم فضایی برای مسیر آینده اتخاذ کنند. در ادامه، به بررسی بازار کار این رشته در مقاطع مختلف تحصیلی می‌پردازیم.
بازار کار رشته علوم سیاسی
به طور کلی، رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی بازار کار چندان مناسبی ندارد و بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته در یافتن شغل مناسب دچار مشکل می‌شوند. با این حال، علاقه‌مندی به رشته علوم سیاسی و کسب دانش لازم در این زمینه از جمله فاکتورهایی هستند که برخی از دانشجویان را به ادامه تحصیل در این زمینه ترغیب می‌کنند.
از سوی دیگر، بر خلاف بسیاری از رشته‌های فنی، دانشگاه محل تحصیل نیز در این رشته از اهمیت به سزایی در دستیابی به شغل مورد نظر برخوردار است. به هر حال در ادامه برخی از زمینه‌های شغلی فارغ‌التحصیلان رشته علوم سیاسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱. تدریس
فارغ‌التحصیلان رشته علوم سیاسی مشروط بر برخورداری از قدرت بیان و دانش بالا می‌توانند در دانشگاه‌ها، آموزش‌وپرورش مشغول به کار شده و دانش خود را به سایر علاقه‌مندان منتقل کنند.
۲. فعالیت در دانشگاه
دانش‌آموختگان رشته علوم سیاسی می‌توانند به عنوان کارشناس آموزشی در رشته خود مشغول به کار شده و در فعالیت‌های دانشگاهی به همراه دانشجویان علاقه‌مند مشارکت داشته باشند.
۳. روابط عمومی
همان‌طور که می‌دانید، هر یک از نهادها و سازمان‌های کشور دارای بخش روابط عمومی هستند. از سوی دیگر، فعالان بخش روابط عمومی معمولاً به منظور انجام هر چه بهتر وظایف خود به کارشناسان فعال در حوزه علوم سیاسی نیاز دارند.
۴. رسانه‌ها و صداوسیما
از جمله دیگر زمینه‌های فعالیت برای فارغ‌التحصیلان رشته علوم سیاسی رسانه‌ها هستند. در حقیقت، دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند به عنوان تحلیل گران مسائل سیاسی در این حوزه به فعالیت بپردازند.
۵. نهادهای بین‌الملل و وزارتخانه‌ها
به طور معمول، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های بسیاری علاقه‌مند به جذب فعالان حوزه سیاسی هستند که از آن جمله می‌توان به وزارت امور خارجه، وزارت کشور، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص نظام، نهاد ریاست جمهوری، سازمان انرژی اتمی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و غیره اشاره کرد.
گرایش‌های مختلف رشته علوم سیاسی
به طور کلی، رشته علوم سیاسی گرایش‌های متنوعی را در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا شامل می‌شود. در ادامه، به بررسی هر یک از گرایش‌های این رشته می‌پردازیم.
گرایش‌های مقطع کارشناسی رشته علوم سیاسی
رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی دارای سه گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های کارشناسی رشته علوم سیاسی |
| ۱ | دانش حکومت کردن و نهادهای سیاسی |
| ۲ | نظریات سیاسی |
| ۳ | روابط و سیاست بین‌الملل |
به طور کلی، می‌توان گفت که علاقه‌مند بودن به مسائل سیاسی، برخورداری از دیدی عمیق و وسیع از جمله ویژگی‌های ضروری برای دانشجویان رشته علوم سیاسی است. همچنین دانشجویان این رشته باید افرادی منطقی بوده و نظریات خود را با ارجاع به دلایل و مدارکی مستند ارائه کنند. به علاوه، دانشجویان علوم سیاسی به منظور آگاهی از افکار و نیازهای جامعه خود باید سعی کنند تا با تمامی اقشار جامعه ارتباط داشته باشند. همچنین علاقه‌مندی به کتب تاریخی به خصوص تاریخ سیاسی و فلسفی برای موفقیت در هر یک از گرایش‌های این رشته ضروری به نظر می‌رسد.
گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی
رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی ارشد دارای پنج گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های کارشناسی ارشد علوم سیاسی |
| ۱ | علوم سیاسی |
| ۲ | روابط بین‌الملل |
| ۳ | مطالعات منطقه‌ای |
| ۴ | اندیشه سیاسی در اسلام |
| ۵ | دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی |
۱. علوم سیاسی
دانشجویان این رشته در مقطع کارشناسی ارشد به مطالعه و تحقیق درباره پدیده‌های سیاسی نظیر اشکال مختلف حکومت و دولت اقدام می‌کنند. همچنین فارغ‌التحصیلان این گرایش به کشف علل و پدیده‌های سیاسی در عرصه روابط بین‌الملل، نحوه اداره سیاسی جامعه، ایجاد روابطی دوسویه بر پایه احترام و منافع متقابل با سایر کشورهای جهان می‌پردازند.
۲. روابط بین‌الملل
همان‌طور که از نام این رشته مشخص است، گرایش بین‌الملل به بررسی نحوه برقراری روابطی مؤثر مابین دولت‌ها و کشورهای مختلف می‌پردازد. در حقیقت، دانشجویان این رشته با بررسی مسائل کشور، کشف و بررسی رفتار سیاسی دولت‌ها سعی در برقراری روابطی مناسب خواهند داشت. به علاوه، می‌توان گفت که این رشته در عرصه سیاست یکی از رشته‌های جدید محسوب می‌شود.
ریشه گرایش بین‌الملل از علوم سیاسی به دوران پس از جنگ جهانی اول باز می‌گردد. در واقع، در آن زمان اختلاف‌نظرهای زیادی مابین دولت‌های مختلف وجود داشت؛ لذا تصمیم بر آن شد تا در قالب یک رشته دانشگاهی به تحقیق و آموزش تفکرات مختلف کشورها پرداخته شود تا در نهایت فارغ‌التحصیلان علم کافی برای رفع چنین مواردی داشته باشند.
۳. مطالعات منطقه‌ای
گرایش مطالعات منطقه‌ای به منظور تبیین نظری تحولات جهانی و واکاوی نقش و جایگاه منطقه‌ای از فضای جدید بین‌المللی با رویکردی کاربردی ارائه می‌شود. در حقیقت، این گرایش با هدف آموزش دانشجویانی است که در آینده توانایی اتخاذ تصمیم‌های مناسب در قبال تحولات سریع جهانی و تغییرات ناگهانی در سطوح داخلی و بین‌المللی را دارا باشند.
به بیان دیگر، هدف از گرایش مطالعات منطقه‌ای ارائه آموزش‌های لازم به کادر دیپلماتیک آینده کشور و سایر تصمیم‌گیرندگان سیاست است تا وزارت امور خارجه در هر زمان امکان دسترسی به اطلاعات، گزارش‌ها و تحلیل‌های درست کارشناسی را داشته باشد. در همین راستا، دانشجویان در این مقطع ضمن کسب آموزش‌های عمومی به طور تخصصی نیز در زمینه مسائل مختلف داخلی و کشورهای جهان اطلاعات لازم را کسب می‌کنند.
نکته قابل‌توجه در ارتباط با گرایش مطالعات منطقه‌ای این است که گرایش مذکور دارای چند گرایش مختلف منطقه‌ای است. در حقیقت، دانشجویان پس از گذراندن دروس عمومی می‌توانند طبق ضوابط مربوطه و بر حسب علاقه خود یکی از این گرایش‌ها را انتخاب کنند. در ادامه، بر اساس گرایش انتخاب‌شده دروس خاص مرتبط با آن گرایش را می‌گذرانند و سپس پایان‌نامه تحصیلی خود را نیز در همین زمینه تنظیم و ارائه می‌کنند.
۴. اندیشه سیاسی در اسلام
به طور کلی، علم سیاست در ایران با دوران تحول مشروطیت و موقعیت جدید علمای شیعه در جهان معاصر همراه بوده است. در حقیقت، پیروان سنت‌های اسلامی دانش سیاسی را به علم مدنی تعبیر می‌دادند. همچنین اندیشمندان مسلمان علم مدنی را به دو بخش فلسفه مدنی و فقه مدنی تقسیم می‌کردند.
از سوی دیگر، به اعتقاد مسلمانان تفاوت عمده دو شاخه مذکور از علم مدنی در وجه نظری حکمت مدنی است؛ در حالی که فقه سیاسی بیشتر ناظر به سیاست است. به عبارت بهتر، فقه سیاسی بدین روش مواجهه‌ای دوسویه با زندگی سیاسی و وحی اسلامی از طریق زبان و دستگاه فقه برقرار می‌نماید.
۵. دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی
دیپلماسی به مدیریت روابط مابین کشورها و همچنین روابط کشورها با دیگر عوامل بین‌المللی مربوط می‌شود. در حقیقت، عوامل بین‌المللی تأثیرگذار در روابط مختلف شامل گروه‌ها، سازمان‌ها و افرادی هستند که در کنار دولت‌ها دیپلماسی را به عنوان نظامی اطلاعاتی در جهت بیان و دفاع از منافع، اعلان تهدیدها و اولتیماتوم‌ها به کار می‌گیرند. بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت که دیپلماسی مجرایی ارتباطی برای اعلام مواضع، جمع‌آوری اطلاعات و توافق کشورها برای حمایت از مواضع کشوری دیگر است.
گرایش‌های مقطع دکترای علوم سیاسی
رشته علوم سیاسی در مقطع دکتری دارای ده گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های دکترای علوم سیاسی |
| ۱ | اندیشه سیاسی |
| ۲ | جامعه‌شناسی سیاسی |
| ۳ | مسائل ایران |
| ۴ | سیاست‌گذاری عمومی |
| ۵ | روابط بین‌الملل |
| ۶ | مطالعات منطقه‌ای خاورمیانه |
| ۷ | مطالعات منطقه‌ای آسیای مرکزی و قفقاز |
| ۸ | مطالعات منطقه‌ای اروپا |
| ۹ | مطالعات منطقه‌ای آمریکای شمالی |
| ۱۰ | مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی |
رشته علوم سیاسی در مقاطع مختلف شامل چه دروسی است؟
لیست دروس مقطع کارشناسی رشته علوم سیاسی
دانشجویان مقطع کارشناسی رشته علوم سیاسی به طور کلی ۱۳۵ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مورد مطالعه را آورده‌ایم:
| لیست دروس کارشناسی علوم سیاسی | |
| دروس پایه |
|
| دروس اصلی |
|
لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی
دانشجویان در این مقطع ۳۲ واحد درسی را می‌گذرانند که دروس اصلی، تخصصی و پایه این گروه بر اساس گرایش‌های مختلف عبارتند از:
| لیست دروس کارشناسی ارشد علوم سیاسی | |
| دروس مشترک تمامی گرایش‌ها |
|
| گرایش اندیشه سیاسی در اسلام |
|
| گرایش علوم سیاسی |
|
| گرایش مطالعات منطقه‌ای |
|
| گرایش بین‌الملل |
|
| پایان‌نامه | |
لیست دروس مقطع دکترای رشته علوم سیاسی
دانشجویان مقطع دکترای رشته علوم سیاسی در گرایش‌های مختلف به طور کلی ۱۸ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مربوطه را آورده‌ایم.
| لیست دروس دکترای علوم سیاسی | |
| دروس مشترک تمامی گرایش‌ها |
|
| دروس تخصصی |
|
| دروس اختیاری |
|
| رساله | |
رشته علوم سیاسی در چه دانشگاه‌هایی تدریس می‌شود؟
رشته علوم سیاسی در مقاطع مختلف در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌گردد که در ادامه لیست برخی از دانشگاه‌های ارائه‌دهنده این رشته را آورده‌ایم:
- دانشگاه آیت‌الله بروجردی
- دانشگاه بوعلی سینا همدان
- دانشگاه بیرجند
- دانشگاه بین‌المللی امام خمینی
- دانشگاه تهران
- دانشگاه اصفهان
- دانشگاه لرستان
- دانشگاه حکیم سبزواری
- دانشگاه علامه طباطبایی
- دانشگاه رازی
- دانشگاه شهید باهنر
- دانشگاه شهید بهشتی
- دانشگاه شهید چمران
- دانشگاه شیراز
- دانشگاه فردوسی
- دانشگاه گیلان
- دانشگاه مازندران
- دانشگاه یاسوج
- دانشگاه یزد
- دانشگاه اردکان
- دانشگاه تربت‌حیدریه
جمع‌بندی
در حال حاضر تعدادی از فارغ‌التحصیلان رشته علوم سیاسی در بخش‌های سیاسی و حقوقی سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها و همچنین در صداوسیما مشغول به کار هستند؛ با این وجود حدود ۹۰ درصد از فارغ‌التحصیلان این رشته با مشکل اشتغال روبرو هستند. البته با وجود تمامی مشکلات مذکور اگر دانشجویی علاقه‌مند به علوم سیاست بوده، در این رشته متبحر باشد و همچنین قلم خوبی داشته باشد، از نظر شغلی مشکلی نداشته و به راحتی می‌تواند در سازمان‌های مختلف مشغول به کار شود.
بنابراین با توجه به آنچه که ذکر شد، تحصیل در رشته علوم سیاسی بر اساس امیدهای واهی انتخابی نادرست به نظر می‌رسد. حال آن که موفقیت در این رشته صرفاً به علاقه و مهارت فرد بستگی دارد. در نتیجه، برای انتخاب این رشته باید تمام جوانب مطرح‌شده در این مقاله را بررسی کرده، از دانش و مهارت کافی برخوردار باشید تا در هنگام فارغ‌التحصیل شدن با مشکلی در یافتن شغل مورد نظرتان مواجه نشوید. در چنین شرایطی، نیازی نیست تا چندان نگران آینده شغلی خود باشید. در پایان، اگر علاقه‌مند به بررسی سایر رشته‌های گروه علوم انسانی هستید، مطالعه مقاله‌های «بازار کار رشته روانشناسی» و «بازار کار رشته علوم تربیتی» را به شما توصیه می‌کنیم.
