به طور کلی، می‌توان گفت که علوم تربیتی در میان رشته‌های علوم انسانی مجموعه‌ای از دانش‌های به هم پیوسته است که به بررسی مبانی، اصول، اهداف، روش‌ها و عوامل تعلیم و تربیت می‌پردازد. به علاوه، این رشته جنبه‌های دیگری همچون روش‌های منطقی و بحث‌های فلسفی در تعلیم و تربیت و همچنین روش‌های علمی و یافته‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی و … در مباحث نظری و کاربردی را شامل می‌شود. در این مقاله، قصد داریم تا به معرفی رشته علوم تربیتی پرداخته و گرایش‌های مختلف آن را در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا مورد بررسی قرار دهیم. سپس، نگاهی به بازار کار این رشته می‌اندازیم و در نهایت، لیست دروس مربوط به هر یک از گرایش‌های آن را بررسی خواهیم کرد.
تعریف رشته علوم تربیتی
رشته علوم تربیتی از شاخه‌های علوم انسانی است که به انسان و جنبه‌های آموزش‌وپرورش در او می‌پردازد. این رشته از آن دست رشته‌هایی است که با فلسفه، روانشناسی، جامعه‌شناسی، آمار، اقتصاد و مدیریت عجین شده است. در واقع، فردی که می‌خواهد در این رشته ادامه تحصیل دهد، نیاز است تا به چنین دروسی علاقه داشته و اطلاعاتی کلی در این خصوص داشته باشد.
گرایش‌های مختلف علوم تربیتی
رشته علوم تربیتی به دلیل ماهیت میان‌رشته‌ای گرایش‌های متنوعی را در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا شامل می‌شود. در ادامه، به بررسی هر یک از گرایش‌های این رشته می‌پردازیم.
گرایش‌های مقطع کارشناسی علوم تربیتی
رشته علوم تربیتی در مقطع کارشناسی دارای چهار گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های کارشناسی ارشد علوم تربیتی |
| ۱ | تکنولوژی آموزشی |
| ۲ | مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی |
| ۳ | آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی |
| ۴ | آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی |
گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد علوم تربیتی
رشته علوم تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد دارای هشت گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های کارشناسی ارشد علوم تربیتی |
| ۱ | برنامه‌ریزی آموزشی |
| ۲ | برنامه‌ریزی درسی |
| ۳ | تحقیقات آموزشی |
| ۴ | آموزش بزرگ‌سالان |
| ۵ | آموزش و بهسازی منابع انسانی |
| ۶ | تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت |
| ۷ | تکنولوژی آموزشی |
| ۸ | مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی |
گرایش‌های مقطع دکترای علوم تربیتی
رشته علوم تربیتی در مقطع دکتری دارای نُه گرایش به شرح زیر است:
| ردیف | گرایش‌های دکترای علوم تربیتی |
| ۱ | تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت |
| ۲ | برنامه‌ریزی درسی |
| ۳ | روانشناسی تربیتی |
| ۴ | برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی |
| ۵ | برنامه‌ریزی درسی در آموزش عالی |
| ۶ | مدیریت آموزش عالی |
| ۷ | اقتصاد آموزش عالی |
| ۸ | برنامه‌ریزی آموزش از راه دور |
| ۹ | سنجش آموزش |
در ادامه، به بررسی بازار کار این رشته در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا می‌پردازیم.
بازار کار رشته علوم تربیتی در مقطع کارشناسی
۱. بازار کار گرایش تکنولوژی آموزشی
فلسفه اصلی این رشته، استفاده از توانایی فارغ‌التحصیلان آن در آموزش‌وپرورش و سپس صداوسیما است؛ اما در عمل به دلیل تفکر نادرست حاکم بر محیط‌های فوق، تکنولوژیست‌های آموزشی به سختی جذب این مراکز می‌شوند. البته برخی از فارغ‌التحصیلان این رشته جذب مدارس غیرانتفاعی شده و با ارائه طرح‌های آموزشی برای دوره‌ها و درس‌های مختلف، کارایی مدرسه در روند آموزش دانش آموزان را ارتقاء می‌بخشند. گروه دیگری از فارغ‌التحصیلان این رشته نیز جذب وزارت ارشاد یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌شوند.
۲. بازار کار گرایش مدیریت و برنامه‌ریزی
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این گرایش در درجه اول جذب آموزش‌وپرورش می‌شوند. تعدادی نیز در سازمان‌های دولتی از جمله سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی و برنامه و بودجه فعالیت می‌کنند. به علاوه، فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند مجوز تأسیس آموزشکده‌های درسی را اخذ کرده و در صورت داشتن سرمایه لازم در این زمینه فعالیت کنند.
۳. بازار کار گرایش آموزش‌وپرورش پیش‌دبستانی و دبستانی
فارغ‌التحصیلان این گرایش علاوه بر کار در آموزش‌وپرورش، مهد کودک‌ها و آمادگی‌ها، در صورت داشتن سرمایه لازم می‌توانند مجوز تأسیس مهد کودک و آمادگی را بگیرند و در این زمینه به طور خصوصی فعالیت کنند. همچنین این گروه از فارغ‌التحصیلان می‌توانند در مراکز مرتبط با کودکان مانند کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان یا سازمان بهزیستی به عنوان کارشناس حضور داشته باشند.
۴. بازار کار گرایش آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند به عنوان دبیر یا مربی در مدارس دانش‌آموزان استثنایی یا مراکز نگهداری کودکان استثنایی فعالیت کنند. همچنین این گروه از فارغ‌التحصیلان می‌توانند کارشناس گزینش و تشخیص کودکان استثنایی در مؤسسات گوناگون از قبیل وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان بهزیستی کشور باشند.
بازار کار رشته علوم تربیتی در مقطع کارشناسی ارشد
۱. بازار کار گرایش برنامه‌ریزی آموزشی
فرصت‌های شغلی این گروه از فارغ‌التحصیلان مشابه گرایش مدیریت و برنامه‌ریزی از گروه کارشناسی است؛ اما به احتمال زیاد فارغ‌التحصیلان مقطع ارشد می‌توانند در آموزش‌وپرورش در مقاطع بالاتری به تدریس مشغول شده یا در سایر حوزه‌های مربوطه میزان حقوق دریافتی بیشتری داشته باشند.
۲. بازار کار گرایش برنامه‌ریزی درسی
این گروه از فارغ‌التحصیلان می‌توانند نسبت به ارائه مشاوره برنامه‌ریزی درسی برای داوطلبان کنکور و همچنین دانش‌آموزان و دانشجویان تمام مقاطع اقدام کنند. بنابراین می‌توان گفت که مدارس، دبیرستان‌ها و آموزشگاه‌های خصوصی کشور پذیرایی این افراد هستند. به علاوه، فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند جذب آموزش‌وپرورش و برخی سازمان‌های دولتی از جمله سازمان‌های مدیریت، برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی شوند.
۳. بازار کار تحقیقات آموزشی
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این گرایش در درجه اول جذب آموزش‌وپرورش می‌شوند. تعدادی نیز در سازمان‌های دولتی از جمله سازمان‌های مدیریت، برنامه‌ریزی و پژوهشکدههای حوزه علوم انسانی فعالیت می‌کنند.
۴. بازار کار آموزش بزرگ‌سالان
فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر فعالیت در آموزش‌وپرورش، می‌توانند در هر یک از سازمان‌های دولتی و خصوصی در بخش آموزش منابع انسانی فعالیت کنند.
۵. بازار کار آموزش و بهسازی منابع انسانی
مشاغلی همچون کارشناس، مدیر منابع انسانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر به طور مستقیم به این رشته تحصیلی ارتباط دارند و دانش‌آموختگان در صورت فعالیت در این شغل بیشترین ارتباط را بین رشته تحصیلی و شغل خود برقرار خواهند کرد.
۶. بازار کار تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این گرایش در درجه اول جذب آموزش‌وپرورش می‌شوند. تعدادی نیز در پژوهشکده های حوزه علوم انسانی فعالیت می‌کنند.
۷. بازار کار تکنولوژی آموزشی
فرصت‌های شغلی این گروه از فارغ‌التحصیلان مشابه گرایش تکنولوژی آموزشی از گروه کارشناسی است؛ اما به احتمال زیاد فارغ‌التحصیلان مقطع ارشد می‌توانند در آموزش‌وپرورش در مقاطع بالاتری به تدریس مشغول شده یا در سایر حوزه‌های مربوطه میزان حقوق دریافتی بیشتری داشته باشند.
۸. بازار کار مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این گرایش در درجه اول جذب دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی می‌شوند. تعدادی نیز در سازمان‌های دولتی از جمله سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی و وزارتخانهها فعالیت می‌کنند.
بازار کار رشته علوم تربیتی در مقطع دکتری
۱. بازار کار تاریخ و فلسفه‌ی تعلیم و تربیت
فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند علاوه بر حوزه‌های فعالیت مربوط به متخصصین کارشناسی ارشد، نسبت به فعالیت در مؤسسات آموزش عالی نیز اقدام کنند. بدیهی است که میزان حقوق دریافتی این گروه از فارغ‌التحصیلان نسبت به متخصصین کارشناسی ارشد بالاتر است.
۲. بازار کار برنامه‌ریزی درسی
فرصت‌های شغلی این گروه مشابه موارد نام‌برده در گروه فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد خواهد بود. به علاوه، در این گرایش می‌توان نسبت به فعالیت در دانشگاه‌ها و مؤسسات عالی نیز اقدام کرد.
۳. بازار کار روانشناسی تربیتی
فارغ‌التحصیلان رشته روانشناسی تربیتی معمولاً در فعالیت‌هایی نظیر تأسیس مرکز مشاوره تحصیلی روانشناسی، کار در آموزش‌وپرورش و تدریس در دانشگاه مشغول به کار می‌شوند. به علاوه، فارغ‌التحصیلان مقطع دکترای گرایش روانشناسی تربیتی می‌توانند به عنوان پژوهشگر یا روانشناس نیز فعالیت داشته باشند.
۴. بازار کار آموزش عالی
گرایش دکترای آموزش عالی در رشته علوم تربیتی پنج شاخه‌ی مدیریت و آموزش عالی، مدیریت مالی آموزش عالی، برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی، برنامه‌ریزی درسی در آموزش عالی و آموزش از راه دور را شامل می‌شود. هدف این گرایش تربیت متخصصانی است که در زمینه آموزش و پژوهش در کلیه مسائل و معضلات دانشگاه‌ها و هدایت علمی راه‌های مشارکت آموزش عالی فعالیت داشته باشند. همچنین متخصصان این گرایش در توسعه پایدار فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، حل معضلات اجتماعی، بالا بردن کیفیت برنامه‌ریزی‌های آموزشی و درسی با توجه به نیازهای روز جامعه و بالا بردن جایگاه علمی کشور در سطح بین‌المللی نقشی مؤثر دارند.
۵. بازار کار سنجش آموزش
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان این گرایش در درجه اول جذب دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی می‌شوند. همچنین این گروه از فارغ‌التحصیلان می‌توانند در سازمان‌های دولتی از جمله سازمان‌های مدیریت و برنامه‌ریزی و وزارتخانهها در جهت سنجش روند آموزشی و تربیتی دانش آموزان و دانشجویان فعالیت کنند.
رشته علوم تربیتی در مقاطع مختلف شامل چه دروسی است؟
۱. لیست دروس مقطع کارشناسی رشته علوم تربیتی
دانشجویان مقطع کارشناسی رشته علوم تربیتی به طور کلی ۱۴۰ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مورد مطالعه را آورده‌ایم:
| لیست دروس کارشناسی علوم تربیتی | |
| دروس پایه |
|
| دروس تخصصی |
|
| دروس اصلی |
|
۲. لیست دروس مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی
دانشجویان در این مقطع ۳۲ واحد درسی را می‌گذرانند که دروس اصلی، تخصصی و پایه این گروه بر اساس گرایش‌های مختلف عبارتند از:
| لیست دروس کارشناسی ارشد علوم تربیتی | ||
|
گرایش آموزش بزرگ‌سالان |
دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش برنامه‌ریزی درسی | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| دروس پایه |
|
|
| گرایش برنامه‌ریزی آموزشی | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش آموزش و بهسازی منابع انسانی
|
دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش تحقیقات آموزشی | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش تکنولوژی آموزشی | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت | دروس اصلی |
|
| دروس تخصصی |
|
|
|
پایان‌نامه |
||
۳. لیست دروس مقطع دکترای رشته علوم تربیتی
دانشجویان مقطع دکترای رشته علوم تربیتی در گرایش‌های مختلف به طور کلی ۱۸ واحد درسی را می‌گذرانند. در ادامه لیست دروس مربوطه را به تفکیک چند گرایش این رشته آورده‌ایم.
| لیست دروس دکترای علوم تربیتی | ||
| دروس مشترک تمامی گرایش‌ها | دروس اصلی |
|
| گرایش مدیریت آموزش عالی | دروس تخصصی |
|
| گرایش برنامه‌ریزی درسی آموزش عالی | دروس تخصصی |
|
| گرایش برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی | دروس تخصصی |
|
| گرایش برنامه‌ریزی درسی | دروس پایه |
|
| دروس تخصصی |
|
|
| گرایش مدیریت آموزشی | دروس اصلی |
|
|
رساله |
||
جمع‌بندی
همان‌طور که مشاهده کردید، رشته علوم تربیتی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دارای گرایش‌های متنوعی است. با این حال، به دلیل جا نیفتادن این رشته به خصوص برخی گرایش‌های کارشناسی ارشد و دکترای آن نمی‌توان انتظار فرصت‌های شغلی متناسب با مقاطع تحصیلی مربوطه را داشت. البته با پیشرفت و توسعه کشور امید است تا مشاغلی متناسب با حرفه فارغ‌التحصیلان این رشته نیز قابل اشتغال و درآمدزایی باشند. در پایان، پیشنهاد می‌کنیم با بازار کار رشته روانشناسی، یکی دیگر از شاخه‌های علوم انسانی که ارتباط زیادی نیز با علوم تربیتی دارد، آشنا شوید.
