به حالت عکس افسردگی اصطلاحا شیدایی یا مانیا (mania) گفته می‌شود. در شیدایی خُلق، رفتار و انرژی بیمار بسیار بالاست. نشانه‌های اصلی شیدایی عبارت‌اند از نشاط زدگی، تحریک‌پذیری، پرفعالیتی و عقاید خودمهم‌انگاری.
رفتار این بیماران به‌صورت شادی، خوش‌بینی بیش‌ازحد و خوشحالی سرایت کننده ظاهر می‌شود و ممکن است با تغییر درطول روز تغییر همراه باشد؛ مثلاً صبح مانیک یا شیدا و شب افسرده. ولی با اینحال، مانند افسردگی شدید تغییرات منظمی ندارد. شیدایی به دلیل داروهایی مانند فنیل پروپانول امین یا به‌وسیله تومورهای مغزی نیز به وجود می‌آید، ولی اغلب به‌عنوان قسمتی از اختلال دوقطبی شناخته می‌شود. در این بیماری حملات دوره‌ای مانیا و افسردگی دیده می‌شود.
آشنایی بیشتر با بیماری شیدایی و دلیل نام‌گذاری این بیماری
ما برای اعتماد به یکدیگر به خوش‌بینی نیاز داریم اما خوش‌بینی بیش‌ازحد، ما را از واقعیت‌های روزمره زندگی دور خواهد کرد و شیدایی را در ما شکل می‌دهد و در مقابل زمانی که احساس بدبینی و درماندگی می‌کنیم، هیجان رفتار ما بیانگر افسردگی است و نسبت به انتظاراتی که داریم و هر آنچه پیرامون خود می‌بینیم، به‌نوعی بی‌علاقه و غمگین می‌شویم. در بیماری افسردگی مانند یک سرماخوردگی روانی، انرژی آزاد در وجود ما فروکش می‌کند؛ اما در شیدایی، افراد بسیار تلقین‌پذیر می‌شوند، پیشنهادهای دیگران را به‌راحتی قبول می‌کنند و با ساده‌دلی و بی‌آلایشی رفتار می‌کنند.
واقع‌بینی در بیماران مبتلابه شیدایی
فردی که در حالت بیماری شیدایی است، تصویر درستی از موقعیت واقعی خود ندارد. مثلاً ممکن است درست در زمانی که او را از کار اخراج کرده‌اند به خریدهای غیرضروری و پرهزینه بپردازد تا به این روش بر احساس درماندگی و ناتوانی خود سرپوش بگذارد. در واقع آن‌ها از یک درماندگی و افسردگی عمیق و بنیادی رنج می‌برند. همچنین این افراد اغلب قضاوت اشتباهی دربارهٔ دیگران دارند. این بیماران اطرافیان خود را به دو گروه خیلی خوب و خیلی بد تقسیم می‌کنند و همه‌چیز را سیاه‌وسفید می‌بیند. به عبارتی فردی که صبح خیلی بد بوده است، ناگهان عصر همان روز در گروه خیلی خوب قرار می‌گیرد که علت آن ناتوانی فرد در کنار آمدن با احساسات دوسوگرا و دوقطبی خود است.
انرژی آزاد در بیماران مبتلابه شیدایی
در بیماری شیدایی باوجود پرفعالیتی فرد در انجام کارها، فرد نمی‌تواند به‌آسانی تمرکز کند و کارها را به انتها برساند و بر این اساس، انرژی آزاد فرد هدر می‌رود. اگرچه افراد شیدا به دلیل انرژی آزاد افزایش‌یافته در وجودشان، دچار علائمی همچون پرش افکار و درهم‌ریختگی تصاویر ذهنی و هیجان رفتاری هستند، افراد افسرده نیز به دلیل به‌کارگیری مکانیسم سرکوبی دچار خودگویی‌های منفی می‌باشند؛ طوری که آن‌ها را نسبت به جهان پیرامون، بدبین و ناتوان و درمانده می‌کند. چنین رویه‌ای انرژی آزاد آن‌ها را به شکل انرژی درونی زیستی و روانی انباشته می‌کند و در شرایط بازگشت افکار هیجانی سرکوب‌شده در هشیاری، مدام با خود حرف می‌زنند تا اجازهٔ آزاد شدن انرژی هیجانی درونی را ندهند زیرا از آن واهمه و ترس دارند.
علائم شیدایی چیست؟
- بیمار مبتلا متعلقات و لباس‌هایی بارنگ روشن می‌پوشد ولی با شدت یافتن بیماری ظاهر فرد نامرتب می‌شود و دیگر از شیک‌پوشی خبری نیست.
- بیماران مانیک و شیدا اغلب دچار پرفعالیتی و پرکاری هستند که منجر به خستگی جسمی در این افراد می‌شود.
- این افراد به‌آسانی کارها را ناتمام رها می‌کنند و کار جدیدی را شروع می‌کنند و به‌اصطلاح حواس‌پرت‌اند و نمی‌توانند تمرکز کنند.
- خواب در این افراد غالباً کاهش می‌یابد و به کمبود خواب خود اعتراضی ندارند.
- اشتها افزایش می‌یابد و گاهی بیش‌ازحد پرخور هستند.
- میل جنسی بالایی دارند. ممکن است در این کار دچار افراط سرسام اوری شوند.
- بیمار مبتلا بسیار حراف شده و زیاد و سریع صحبت می‌کند که نشان‌دهنده سرعت‌بالای تفکر در او است که فشار کلام نامیده می‌شود.
- فرد بیمار حرکت سریع دارد و پرش‌های چشمان و دائماً گم کردن موضوعات و رشته سخن، نیز گویای همین امور است.
- با شدید شدن بیماری، پَرِش افکار نیز در این افراد پدیدار می‌شود.
- بسیاری از بیماران ولخرج می‌شوند و به خریدهای غیرضروری روی می‌آورند.
- بیماران بسیار هیجان‌زده هستند.
- این افراد تا حدی تحریک‌پذیر هستند.
- گاهی نیز اشتها در این بیماران کاهش پیدا می‌کند.
- این افراد افکار خودبزرگ‌بینی دارند. مثلاً ممکن است خود را رهبر و بزرگ یک کشور، پیامبری مذهبی یا اندیشمندی جهت راهنمایی مسئولان کشور بداند.
- گاهی نیز دچار هذیان و از نوع گزند و آسیب می‌شوند و فکر می‌کنند دیگران به دلیل اهمیت و مهم بودنشان قصد دسیسه علیه آن‌ها را دارند. هذیان‌ها اغلب باگذشت زمان تغییر شکل می‌دهند.
- توهم نیز در موارد شدید این بیماری ایجاد می‌شود که با خلق و رفتار بیمار هماهنگ است و در طول زمان دچار تغییر می‌شود.
- بینش این بیماران همواره مختل است و بیمار دلیلی برای جلوگیری از افکار خودبزرگ‌بینی یا محدود کردن ولخرجی خود نمی‌بیند. آن‌ها به‌ندرت خود را بیمار می‌دانند و نیازی به درمان احساس نمی‌کنند.
تشخیص بیماری شیدایی
برای تشخیص بیماری شیدایی باید رفتارهای شخص بیمار از علائم زیر پیروی کند.
۱. در دوره مشخصی از زمان که حداقل یک هفته طول بکشد، خلق و رفتار به شکلی غیرطبیعی و مداوم بالا برود یا تحریک‌پذیر باشد ولی اگر بستری کردن بیمار ضرورت پیدا کرد، مدت این دوره می‌تواند کمتر از یک هفته نیز باشد.
۲. طی دوره‌ای که خلق و روان فرد بیمار به‌هم‌ریخته است، حداقل سه علامت از علائم زیر به‌طور دائم و به حد چشمگیری وجود داشته باشد. این علائم عبارت‌اند از:
- اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد در فرد همراه با خودبزرگ‌بینی
- کاهش نیاز به خواب (مثلاً فرد فقط سه ساعت خوابیده باشد، اما احساس کند سرحال است).
- پرحرفی بیش‌ازحد و غیرمعمول، یا احساس فشار در صورت صحبت نکردن
- فرد پرش افکار داشته باشد یا این احساس ذهنی در او وجود داشته باشد که افکار دارند در ذهنش باهم مسابقه می‌دهند.
- حواس‌پرتی به این معنی که توجه فرد فوراً به محرک‌های بیرونی بی‌اهمیت یا بی‌ارتباط با او و موضوع موردبحثش جلب شود.
- افزایش فعالیت‌های معطوف به هدف اعم از فعالیت‌های اجتماعی، شغلی، تحصیلی یا جنسی یا سر آسیمگی روانی و حرکتی.
- پرداختن بیش‌ازحد به امور لذت‌بخش و مفرحی که به‌احتمال‌زیاد عواقب ناراحت‌کننده‌ای دارند. برای مثال افتادن به دام ولخرجی‌های بی‌حساب‌وکتاب، افراط‌های جنسی، یا سرمایه‌گذاری‌های احمقانه و در مورد افرادی با موقعیت‌هایی که از امکان پرداختن به موضوعات قبل محروم‌اند و از انجام این‌گونه کارها ناتوان‌اند، می‌توان به اسراف یا از بین بردن یا بخشیدن اموال افراد دیگر و ولگردی‌هایی با اعمال و رفتارهایی عجیب مثل جابجا کردن اجسام بی‌اهمیت یا مثلاً خروج‌هایی در زمان‌هایی عجیب مثل ۳ صبح، از منزل، بدون هدفی عادی و عقلانی مثل قدم زدن در هوای آزاد، اشاره برد.
۳. به‌هم‌ریختگی خلق در فرد به‌قدری شدید باشد که کارکردهای شغلی یا فعالیت‌های معمول اجتماعی یا روابط فرد با دیگران را به‌صورت کامل مختل کرده باشد یا برای آن‌که مانع از صدمه رساندن فرد به خودش و دیگران شود، مجبور به بستری کردنش باشند، یا خصایص روان پریشانه در فرد بیمار وجود داشته باشد.
۴. علائم اشاره‌شده از اثرات مستقیم یک ماده (مثلاً یکی از موارد سوءمصرف، یک داروی طبی، یا درمان‌های دیگر) یا یک بیماری طب عمومی (مثل پرکاری تیروئید) ناشی نشده باشد.
نکته: باید دقت کرد که دوره‌های شبه شیدایی را که به‌وضوح براثر درمان‌های جسمی ضدافسردگی (مثل دارو، درمان با تشنج الکتریکی، یا نوردرمانی) به وجود آمده است، نباید مؤید تشخیص اختلال دوقطبی دانست.
انواع بیماری شیدایی
بیماری شیدایی به سه نوع خفیف، متوسط و شدید دسته‌بندی می‌شود.
۱. بیماری نیمه‌شیدایی یا دوره شیدایی خفیف
افزایش فعالیت بدنی و تکلم، خلق متغیر و ولخرجی وجود دارد.
۲. بیماری شیدایی متوسط
فعالیت زیاد به همراه فشار کلام و تکلم سازمان‌یافته، خلق یوفوریک که با دوره‌های بی‌قراری و افسردگی قطع می‌شود و افکار خودبزرگ‌بینی ممکن است هذیانی شوند.
۳. بیماری شیدایی شدید
فعالیت شدید غیرقابل‌کنترل و افکار درهم‌ریخته و هذیان عجیب‌وغریب و توهم نیز به وجود می‌آید. به ندرت بیمار بدون حرکت و گنگ می‌شود یعنی دچار بهت ناشی از شیدایی در موارد شدید بیمار حالت روان‌پریشی (سایکوز) دارد.
عوامل ایجادکننده بیماری شیدایی
- ممکن است بیمار زمینه ارثی داشته باشد، بروز هم‌زمان این مشکل در دوقلوهای تک تخمکی وجود دارد و بین ۹۰ تا ۳۳ درصد متغیر است.
- مسائل محیطی مانند احساس طرد شدن نیز در بروز بیماری موثر است.
- افزایش نوروترانسمیتر سروتونین در لوب تمپورال مغز عامل مهمی در بیماری باشد.
- همچنین کمبود ویتامین ب ۱۲ باعث به وجود آمدن نشانه‌های بالینی بیماری شیدایی می‌شود.
درمان بیماری شیدایی
حالا که با این بیماری آشنا شدید به بیان روش‌های درمان این بیماری می‌پردازیم.
۱. درمان دارویی
به‌طورکلی دو گروه دارویی یکی تثبیت‌کننده‌های خلق مانند لیتیم کربنات و والپروات سدیم و گروه دوم داروهای آنتی سایکوتیک مانندهالوپریدول و کلرپرومازین در درمان بیماری شیدایی به کار می‌روند و به‌طورمعمول از آن‌ها استفاده می‌شود. درمان این بیماری طولانی‌مدت است. اگر دوره‌های بیماری تکرارشونده باشد دارودرمانی با روان‌درمانی مؤثر است.
۲. روان‌درمانی
با مراجعه به روانشناس انجام می‌شود.
۳. رفتاردرمانی
کنترل رفتارهای تکانشی از طریق تقویت و اقتصاد ژتونی
۴. خانواده‌درمانی
روابط درست خانوادگی به درمان بیماری کمک می‌کند.
۵. شوک الکتریکی
در صورت به بن‌بست رسیدن در درمان دارویی و شکست در روان‌درمانی، علائم شدیدی که می‌تواند تهدیدی برای خود بیمار یا دیگران باشد می‌توان از شوک الکتریکی استفاده کرد.
