حتماً تا به حال برای شما هم پیش آمده که در چند دقیقه اول که با یک کودک روبرو می‌شوید، کودک کمی احساس خجالت کرده و بعد کم‌کم با شما دوست می‌شود؛ اما گاهی کودک ساعت‌ها هم طول بکشد باز از شما خجالت می‌کشد و پیش مادرش ساکت و آرام می‌ماند که این موضوع دیگر طبیعی نیست و از نظر روانشناسی او دچار معضل کم رویی کودکان شده است.
کم رویی کودکان گاهی برای والدین نگران‌کننده است و به همین دلیل در این مقاله می‌خواهیم دلایل، علائم و راهکارهای درمانی آن را برایتان توضیح دهیم.
علائم کم رویی کودکان
کم رویی علائم مختلفی دارد که عبارت هستند از:
- کودکان خجالتی در موقعیت‌های نا آشنا یا هنگام تعامل با دیگران مضطرب هستند و یا فرار می‌کنند.
- کودک خجالتی اگر احساس کند که در معرض دید دیگران است یا اتفاقی افتاده که دیگران روی او متمرکز شده و به او نگاه می‌کنند، به احتمال زیاد عصبی می‌شود. این اتفاق بیشتر زمانی می‌افتد که او با یک شخص جدید ملاقات می‌کند و یا باید در مقابل دیگران در یک جمع حتی اگر آن جمع کوچک باشد، صحبت کند.
- کودکان خجالتی عموماً دوست دارند کارها و بازی‌هایشان را در خفا یا در یک گوشه دنج و بی سر و صدا که فرد غریبه‌ای هم نباشد انجام دهند و تنها در این حالت احساس راحتی می‌کنند.
- کودکانی که دچار کمرویی شدید هستند ممکن است با این مشکل بزرگ شوند و حتی پس از بالغ شدن هم در میان جمع و هم سن و سالان خود از کمرویی رنج ببرند.
بنابراین، بهتر است در صورت تشخیص این حالت که مربوط به شخصیت و روحیه فرد است ما به‌عنوان والدین او حمایتش کنیم و با راهکارهای مختلف به او کمک کنیم تا بر این مشکل غلبه کند. با این کار هم در کودکی زندگی شادتری دارد و هم در بزرگ‌سالی دچار مشکل نمی‌شود؛ زیرا کم رویی در بزرگ‌سالی عوارض شدیدتری خواهد داشت.
عوارض کمرویی کودکان
کمرویی خفیف با کمی کمک و حمایت پدر و مادر از طریق روش‌های صحیح، از بین می‌رود؛ اما کمرویی ثابت و شدید می‌تواند بر کیفیت زندگی فرزندمان تأثیر گذاشته و دوران کودکی او را تلخ کند. برخی از عوارض کمرویی درمان‌نشده و طولانی‌مدت عبارت است از:
- کاهش فرصت‌ها برای توسعه یا تمرین مهارت‌های اجتماعی
- پیدا کردن دوستان کمتر و یادگیری کمتر مهارت‌های ارتباطی که در آینده به آن‌ها نیاز فراوان دارد.
- کاهش مشارکت در فعالیت‌های سرگرم‌کننده و دارای پاداش که نیاز به تعامل با دیگران دارد و می‌تواند در رشد و شکوفایی استعدادهای او تأثیر به سزایی داشته باشد؛ مانند ورزش، رقص و موسیقی
- افزایش احساس تنهایی، بی‌اهمیت بودن و کاهش اعتمادبه‌نفس
- به دلیل ترس از قضاوت، کودک شما می‌ترسد که چیزهای جدید را تجربه کند و توانایی‌های خودش را بشناسد و شناخت توانایی‌ها تأثیر مستقیم و زیادی بر انتخاب‌های آینده او دارد.
- سطح اضطراب بالا حتی در انجام کارهای کوچک و یا تفریحات خانوادگی و فامیلی
- اثرات جسمی شرم‌آور مانند سرخ شدن، لرزش و بروز ترس پیش دیگران که موجب می‌شود دیگران از موضع قدرت به او نگاه کنند و او نیز احساس می‌کند که فرد ضعیفی است.
جنبه‌های مثبت کم رویی کودکان
بااینکه این عارضه باید هرچه زودتر علت‌یابی شده و با راهکارهای مختلف درمان گردد، اما از جهاتی نیز باعث رفتارهای مثبت در فرزند می‌شود و مقدار خیلی خفیف آن خوب است. این رفتارهای مثبت عبارت هستند از:
- خوب کار کردن در مدرسه
- دعوا نکردن و درست نکردن دردسر برای والدین
- با دقت گوش دادن به دیگران
- مراقبت راحت‌تر از او از طرف والدین
دلایل احتمالی کم رویی کودکان
نمی‌توان گفت تنها یک دلیل مشخص باعث ایجاد کم رویی در کودکان می‌شود. بلکه همیشه چند دلیل در کنار هم این حالت را برای فرزند ما ایجاد می‌کند و ما باید برای علت‌یابی به همه آن‌ها توجه داشته باشیم. برخی از مهم‌ترین دلایل کمرویی کودکان شامل موارد زیر است:
۱. کم رویی ژنتیکی!
تا حدودی جنبه‌های مختلف شخصیت هر فردی ژنتیکی است و ربطی به محیط اطراف او یا رفتارهایی که با او می‌شود ندارد.
۲. رفتار آموخته‌شده از طرف والدین
شخصیت کودکان با تقلید از الگوهای تأثیرگذار زندگی‌شان نقش می‌گیرد. مهم‌ترین شخصیت‌های تأثیرگذار بر کودکان پدر و مادر هستند؛ بنابراین اگر پدر و مادر یک کودک خجالتی و کم رو باشند به‌احتمال خیلی زیاد فرزندشان نیز دچار این کمرویی می‌شود.
۳. روابط خانوادگی
کودکانی که نسبت به والدین خود احساس امنیت نمی‌کنند و یا رفتارهای متناقضی را از طرف پدر و مادر خود تجربه کرده‌اند، مضطرب می‌شوند و مستعد رفتارهای خجالتی هستند.
۴. عدم تعامل اجتماعی
کودکانی که در چند سال اول زندگی خود به دلیل تصمیمات اشتباه پدر و مادر از دیگران جدا شده‌اند و مهارت‌های اجتماعی نداشته‌اند، برایشان سخت است که با افراد غریبه صحبت کنند یا از آن‌ها درخواستی داشته باشند.
۵. انتقاد شدید از کودک
کودکانی که توسط افراد قابل‌توجهی در زندگی مانند پدر و مادر، خواهر و برادر یا عمه، عمو، خاله، دایی و پدربزرگ و مادربزرگ مورد انتقاد شدید قرار می‌گیرند، به دلیل رنجی که از این انتقادات می‌برند سکوت اختیار می‌کنند و کم‌کم دچار خجالت در برابر دیگران و کم رویی می‌شوند.
۶. ترس از شکست
اگر کودک خود را مجبور به کاری بکنید که دوست ندارد و یا توانایی انجام آن کار را ندارد و بعد از موفق نشدن هم دائماً او را سرزنش کنید، کم‌کم ترس از شکست در ذهن او شکل می‌گیرد و علاوه بر اینکه دچار کم رویی می‌شود، در آینده نمی‌تواند از توانایی‌ها و استعدادهای واقعی خود برای پیشرفتش استفاده کند و تن به کارهای سطح پایین‌تر از خودش می‌دهد تا شکست را تجربه نکند.
روش‌های درمان کم رویی کودکان
برای درمان کم رویی کودکان نگرش والدین بسیار مهم است؛ زیرا آن‌ها اولین و مهم‌ترین الگوی فرزندشان هستند و در زندگی کودک دلبندشان بسیار بیشتر از آنچه والدین فکر می‌کنند تأثیرگذارند. در زیر پیشنهاد‌هایی به شما ارائه می‌دهیم تا با کمک آن‌ها بتوانید زودتر کمرویی فرزند خود را کاهش و به‌مرور زمان درمانش کنید:
- مراقب باشید کودک خود را خجالتی نشان ندهید. هر صفت، تعریف یا تحقیری که نسبت به فرزندتان انجام می‌دهید روی شخصیت او تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین سعی کنید صفت‌ها و سرزنش‌های نادرست که باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و خجالت کشیدن فرزندتان می‌شود را استفاده نکنید.
- اجازه ندهید افراد دیگر برچسب خجالتی را به فرزند شما بزنند.
- هرگز کودک خود را خجالتی ندانید و به او نگویید که تو خجالتی هستی و به‌هیچ‌وجه او را در هیچ زمینه‌ای مسخره نکنید. در همه امور پشتیبان او باشید و با او همدلی کنید.
- کودک خود را تشویق کنید تا در مورد دلایل کمرویی خود صحبت کند و سعی کنید متوجه شوید که او دقیقا از چه چیزی می‌ترسد؟
- از فرزندتان در مورد خجالت کشیدن و چگونگی غلبه بر آن سؤال کرده و در مورد حل این مسئله با او صحبت کنید. از آنجا که کودکان خردسال غالباً والدین خود را کاملاً عالی می‌دانند، اعتراف به خجالتی بودن از طرف خودش باعث می‌شود کودک شما احساس بهتری داشته باشد، اضطراب کلی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند و شما نیز راه‌حل‌های مناسبی در اختیار او قرار می‌دهید.
- یک استراتژی قوی از طرف والدین می‌تواند فرزند را ترغیب به بیرون رفتن و داشتن تعامل با دیگران کند. استراتژی‌ها به کودک و شرایط فردی و خانوادگی بستگی دارد و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- استراتژی‌های مقابله و تعامل با افراد دیگر را که در طول سال‌ها در مورد غلبه بر کم رویی آموخته‌اید و تجربه کرده‌اید با کودک خود به اشتراک بگذارید. این راهکارها را با فرزند خود تمرین کنید.
- از فرزندتان در مورد بسیاری از مزایای خجالتی بودن بگویید و نمونه‌هایی که در زندگی خود به خاطر خجالتی بودن تجربه کرده‌اید و از آن سود برده‌اید را برای او تعریف کنید تا از صحبت درباره آن نترسد.
- رفتار خروجی پس از انجام راهکارها را تشویق کنید. فرزند خود را وقتی‌که با یک وضعیت ناآشنا یا با شخص جدیدی روبرو شد، بدون توجه به کمرویی او هر رفتاری که نشان داد تشویقش کنید و به‌هیچ‌وجه او را سرزنش نکنید.
- با فرزند خود هدف مشخصی برای از بین رفتن کمرویی تعیین کنید. مراحل کوچک و پیشرفت عملکرد را تمرین کنید و از کودکتان برای پیشرفتش قدردانی کنید. به‌عنوان‌مثال، گفتن سلام به کودک هم سن و سال خودش ممکن است اولین قدم بزرگ باشد.
- آگاهانه فرزند خود را در موقعیت‌های جدید قرار دهید. ابتدا تغییرات کوچکی در رفتار او ایجاد کنید و به‌تدریج او را در مرحله عمل قرار دهید. به‌عنوان‌مثال، اگر به کسی که برایشان تازه است سلام کند، به کودک پاداش دهید و حامی باشید.
- اطمینان حاصل کنید که فرزند شما در بهترین کارهایی که انجام می‌دهد رشد کند. آن‌ها را به خاطر مهارت‌هایی که به دست آورده‌اند تشویق کنید.
کمک گرفتن حرفه‌ای از مشاوران
اگر خجالتی بودن فرزند شما آن‌قدر شدید است که بر کیفیت زندگی شما و خودش اثر گذاشته است بهتر است با یک مشاور یا روانشناس صحبت کنید و از کمک‌های حرفه‌ای این افراد برای درمان فرزندتان استفاده کنید. آن‌ها در موارد زیر به شما کمک خواهند کرد:
- مدیریت استرس
- استراتژی‌های ایجاد آرامش
- جلسات مشاوره برای پیگیری پیشرفت درمان
- آموزش مهارت‌های اجتماعی به فرزندتان
سخن آخر
می‌توان گفت رفتار ما به‌عنوان والدین و اطرافیان بیشترین تأثیر را در ساخت شخصیت فرزندمان دارد. پس باید حواسمان باشد تا با مسلط بودن به خودمان و کنترل وضعیت‌های مختلف باعث ایجاد مشکل و خجالتی شدن کودک نشویم. شما نیز اگر پیشنهادی برای از بین بردن کم رویی کودکان دارید، برای ما در پایین همین صفحه بنویسید. منتظر پیشنهاد‌های عالی شما عزیزان هستیم.
از آنجایی که ممکن است کودک خجالتی از مدرسه فراری باشد، پیشنهاد می‌کنیم حتما مطلب «ترس از مدرسه در کودکان؛ علت، علائم و راه‌های درمان» را نیز در انگیزه بخوانید.
