پرنده هدهد (پوپک، مرغ سلیمان یا شانه به سر) و افسانه‌هایش

نام انواع پرندگان همیشه در شعر، ادبیات و افسانه‌های همه کشورها به عنوان نمادی از انسان‌ها استفاده شده است. همانطور که در میان انسان‌ها بعضی افراد به اسطوره تبدیل می‌شوند، در میان پرندگان نیز برخی نام‌ها بزرگ می‌شود و در انواع داستان‌ها و باورهای مردم جای خود را باز می‌کند. هدهد نیز یکی از این پرندگان جذاب و با نفوذ است.

در این مطلب می‌خواهیم به طور کامل پرنده هدهد را به شما معرفی کرده و برایتان بگوییم چه باورها و افسانه‌هایی درباره آن وجود دارد.

نام‌های متفاوت پرنده هدهد

هدهد به نام‌های دیگری نیز در بین مردم شناخته می‌شود که هرکدام از نام‌هایش دلیل خاص خودش را دارد.

• اول اینکه این پرنده زیبا به دلیل نوع آوازی که دارد، هدهد نام دارد.
• به خاطر کاکل شانه مانندش که روی سرش قرار دارد، به شانه به‌ سر نیز معروف است.
• همچنین به نام پوپک به معنای تاج پرندگان و مرغ سلیمان به خاطر اینکه پرنده نامه بر حضرت سلیمان هدهد بوده است، نیز معروف می‌باشد.

نام هدهد با نمادهای منفی

در فرانسه به جای هدهد به این پرنده دوپ “dupe” می‌گویند که نماد انسان کودن و احمق است. آن‌ها می‌گویند شکل ظاهری هدهد آدم را به یاد انسان‌های احمق می‌اندازد.

در کتاب “پرنده سیاه کوچک” بیل اُدیه به شوخی می‌گوید که هدهدها فقط در چمنزارهای حاکمان دیده می‌شوند.

ویژگی های ظاهری پرنده هدهد

• هدهد‌ها کاکلی بلند روی سر دارند. سر و گردن آن‌ها معمولا نارنجی، قهوه‌ای و یا نخودی است.
• روی انتهای کاکل‌ و انتهای دمشان نوارهای سفید و سیاه بسیار زیبایی دارند که در هنگام باز شدن و پرواز شگفت انگیز است. همچنین در هنگام احساس خطر یا ترس، پرهای کاکلش مانند چتری رنگارنگ و زیبا باز می‌شود.
• چشمان این پرنده سیاه است و مانند یک جی‌پی‌اس قوی، منابع آبی را ردیابی می‌کند. این پرنده منقاری بلند و باریک دارد تا بتواند از آن برای تهیه غذایش استفاده کند. نر و ماده این پرنده نیز بسیار شبیه به هم هستند و نمی‌توان آن‌ها را از روی ظاهرشان تشخیص داد.

ویژگی های رفتاری هدهد

این پرنده دو پای کوتاه دارد که وقتی روی زمین می‌نشیند به آرامی روی آن‌ها راه می‌رود. برای تمیز کردن خود نیز عادت دارد روی شن و خاک می‌غلتد.

دیده شده است که بعضی وقت‌ها در هنگام ترس از پرندگان شکاری مانند عقاب، در چاله‌ای زیر خاک مخفی می‌شوند. او با منقار باریک و بلندش از بین شیار درختان و دیوار‌های گلی یا سوراخ‌های زمین  غذایش که انواع حشرات ریز و لارو می‌باشد را پیدا می‌کند.

این پرده در هنگام خواندن پرهای گردنش را باد می‌کند و آوازی شبیه هدهد از خود سر می‌دهد. زمانی که هدهدها بچه‌دار می‌شوند هدهد ماده تا زمان آماده شدن جوجه‌ها برای پرواز در کنارشان می‌ماند و ترشحات بدبویی از او خارج می‌شود که دشمنان را دور می‌کند و خاصیت ضد میکروبی نیز برای فرزندانش دارد. زمانی که جوجه‌هایش توانستند پرواز کنند، این ترشحات نیز تمام می‌شود.

انواع پرنده هدهد

طبق مطالعات انجام شده در سال ۱۹۹۸ میلادی، انواع هدهد شامل سه دسته می‌باشند و از نظر رنگ ظاهری و آوازشان با هم متفاوت هستند. این سه دسته عبارت هستند از:

• هدهد آسیایی – اروپایی
• هدهد آفریقایی
• هدهد ماداگاسکار

 

محل زندگی هدهد

هدهدها معمولا در مناطقی از آسیا، شمال آفریقا، اروپا، آفریقای جنوبی و ماداگاسکار زندگی می‌کنند. هدهدهای مناطق سردسیری در زمستان به سرزمین‌های گرم‌تر مهاجرت می‌کنند، اما هدهدهای گرمسیری مانند هدهدهای آفریقایی همیشه در یک منظقه زندگی می‌کنند. با اینکه مناطق گفته شده مکان اصلی زندگی این پرنده است، اما او در مکان‌های دیگری مانند آلاسکا نیز دیده شده است.

او بیشتر جاهایی را دوست دارد که علف‌های کوتاه داشته باشد تا بتواند در میان آن‌ها به آسانی راه رفته و غذا پیدا کند؛ همچنین در آن مناطق درختانی وجود داشته باشد تا بتواند خانه‌اش را روی آن‌ها بنا کند. به همین دلیل در بسیاری از زمین‌های بازی و باغ‌های میوه نیز دیده می‌شود.

افسانه ها و باورهای عوام درباره هدهد

هدهد پرنده قرآنی

هدهد در یکی از داستان‌های قرآنی وجود دارد و به دلیل نقش مثبتی که در دعوت به دین داشته است، در بین افراد دین‌دار و مذهبی ارج و قرب خاصی دارد. در واقع داستان هدهد در قرآن مربوط به داستان حضرت سلیمان است. هدهد پرنده نامه‌ بر آن حضرت بوده است و نامه‌های مهم همیشه توسط او به مقصد می‌رسید.

یکی از نامه‌هایی که این پرنده را بسیار مشهور کرده، نامه حضرت سلیمان به بلقیس است که در آن زمان از اشراف زادگان و به اصطلاح ملکه‌ها بوده است و حضرت سلیمان از طریق هدهد نامه‌ای برای دعوت بلقیس به دین خدا به او می‌فرستد و بلقیس نیز با خواندن نامه ایمان می‌آورد.

هدهد در افسانه های غربی

در یکی از افسانه‌های یونان باستان آمده است که پسر آرس همسر پرونس که تراوس نام داشته است با دختری به نام پرونس ازدواج می‌کند. اما دست بر قضا بعد از ازدواجش عاشق خواهر پرونس به نام فیلوملا می‌شود و حتی با او رابطه برقرار می‌کند. اما از ترس افشای خیانتش زبان فیلوملا را می‌برد.

اما فیلوملا زیرکانه از طریق نقش کشیدن روی یک پرده، ماجرا را به خواهرش می‌گوید. پرونس نیز ایتیس فرزند خودش و تراوس را کشته و با گوشتش غذا درست می‌کند و جلوی پدرش می‌گذارد و وقتی او از غذا خورد به او می‌گوید که پسرش را خورده است. تراوس عصبانی می‌شود و تلاش می‌کند هر دو خواهر را بکشد .اما به طور ناگهانی هر سه نفر توسط خدای خدایان به پرنده تبدیل می‌شوند.

تراوس به هدهد تبدیل می‌شود. پرونس به بلبل تبدیل می‌شود و هر روز صبح در غم از دست دادن پسرش آواز می‌خواند و فیلوملا نیز به پرستو تبدیل می‌شود و چون زبان نداشته است نمی‌توانسته آواز بخواند به همین دلیل صدای پرستو لرزان است و کاملاً مشخص نیست.

هدهد در شعر و ادبیات

هدهد در شعر فارسی بیشتر به پاکی و فضیلت شناخته می‌شود. در مثنوی مولوی از هدهد به عنوان یک پرنده خوشحال یاد شده است. مولانا می‌فرماید:

هدهد خندان باغ را خندان کند صحبت مردان از مردانت کند

مهر پاکان در میان جان نشان دل مده الا به مهر دلخوشان

رودکی نیز از نام پارسی هدهد، یعنی پوپک در شعرهایی از خود استفاده کرده است. مثلاً می‌گوید:

پوپک دیدم به حوالی سرخس بانگک بر برده به ابر اندرا

چادرکی دیدم رنگین برو رنگ بسی گونه بر آن چادرا

همچنین در منطق الطیر، نوشته عطار نیشابوری، هدهد به عنوان مرغی خردمند و رهبر مرغان دیگر برای رفتن به سمت سیمرغ است.

هدهد در ادبیات چینی نیز نماد عرفانی دارد؛ مثلا در شعر کلاسیک چینی به عنوان نماد پیام آور آسمانی از آن استفاده می‌شود که خبر بهار و سرزندگی را به مردم می‌دهد. همچنین چینی‌ها به دلیل زیبایی خاص این پرنده  آن را پرنده‌ای فرخنده می‌دانند.

هدهد و جادوگری

جالب است بدانید در قرون وسطی از خود هدهد و خونش به عنوان ابزاری برای پیشگویی و جادوگری نیز استفاده می‌شده است.

سخن آخر

هدهد پرنده‌ای زیبا و خاص است که جایگاه ویژه‌ای در ادبیات و به خصوص ادبیات پارسی زبانان دارد و اکثر ایرانی‌ها دوستش دارند. شما نیز اگر داستان یا شعری درباره هدهد می‌شناسید برای ما در پایین همین صفحه بنویسید. منتظر نظرات و پیشنهادات عالی شما عزیزان هستیم.

اگر به حیوانات علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله مفید «پرورش حیوانات پردرآمد» را نیز حتما بخوانید.