بیشتر مردم به اندازه کافی ویتامین E دریافت نمی‌کنند و از این کمبود در بدن خود آگاه نیستند، درحالی که وجود این ویتامین برای ایمنی، باروری، سلامت مغز و … ضروری است. علائم کمبود ویتامین E خفیف معمولاً دیده نمی‌شود و موارد شدیدتر ممکن است باعث ضعف عضلات، مشکلات بینایی و اختلال شناختی شود. اما عوارض کمبود ویتامین E ممکن است با سرطان، بیماری‌های قلبی و زوال عقل همراه باشد.
در این مطلب با ما باشید تا بدانید چگونه علائم کمبود ویتامین E را تشخیص دهید و چطور سطح آن را به طور طبیعی در بدن تقویت کنید.
علائم کمبود ویتامین ای
کمبود ویتامین E خفیف معمولاً توسط فرد دیده نمی‌شود. موارد حادتر آن ممکن است باعث ضعف عضلات، مشکلات بینایی و اختلال شناختی شود. اما لازم به ذکر است که علائم کمبود ویتامین E در کودکان شایع‌تر است. کودکان به دلیل سرعت رشد بالا و نیاز بیشتر به این ویتامین، معمولا زودتر دچار کمبود ویتامین‌ها می‌شوند.
به همین منظور در ادامه به معرفی ساز و کار این ویتامین و عوارض کمبود آن می‌پردازیم تا بهتر این موضوع را درک کنید.
ویتامین E و ساز و کار آن
ویتامین E اصطلاح گسترده‌ای است که به دو نوع ماده مغذی محلول در چربی (توکوفرول‌ها و توکوترینول‌ها) اطلاق می‌شود. هر کدام از این‌ها به چهار دسته آلفا، بتا، گاما و دلتا تقیسم می‌شوند. از این بین فراوان‌ترین نوعی که در مواد غذایی به وفور یافت می‌شود، نوع آلفا و گاما توکوفرول است. آلفا توکوفرول شکل اساسی ویتامین E است که می‌تواند نیازهای غذایی شما را برآورده، و از علائم کمبود ویتامین ای جلوگیری کند.
نقش ویتامین در بدن
کارکرد اصلی ویتامین E در بدن، مبارزه با استرس اکسیداتیو از طریق مسدود کردن فعالیت رادیکال‌های آزاد است. (استرس اکسیداتیو عدم تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی اکسیدان‌ها در بدن است)
در واقع این ویتامین همراه با ویتامین C، مولکول‌های چربی را از اکسیداسیون حفظ کرده و از ساختار و عملکرد هر سلول محافظت می‌کند. ویتامین E نقش اساسی در بسیاری از قسمت‌های بدن دارد از جمله:
- سلامت پوست: ویتامین ای پراکسیداسیون لیپیدها را مهار می‌کند. (پراکسیداسیون لیپیدی به پروسه ای می‌گویند که در آن رادیکال‌های آزاد، الکترون‌ها را از چربی‌های موجود در غشای سلولی به سرقت می‌برند و چربی را به صورت رادیکال در می‌آورند.) با عکس‌برداری و صدمات نور UV مقابله کرده و التهاب را کاهش می‌دهد.
- تقویت سیستم عصبی: AVED یا آتاکسی همراه با کمبود ویتامین E اتفاق می‌افتد؛ در این اختلال توانایی بدن برای استفاده از ویتامین E حاصل از رژیم غذایی معیوب می‌شود (نوعی جهش ژنتیکی) که شایع ترین علائم آن شامل موراد زیر می‌شود:
- ضعف عضلانی
- ناهماهنگی
- مشکلات بینایی
- لکنت زبان
- رفلاکس‌های ضعیف
- حالت بی‌حسی
- ایمنی بدن: به طور کلی کمبود ویتامین E بدن را در معرض استرس اکسیداتیو قرار می‌دهد. موارد شدیدتر ممکن است باعث ضعف عضلات، اختلال شناختی و آسیب پوستی شود و در کل سیستم ایمنی ضعیف می‌شود.
- باروری: ویتامین E برای سلامت و باروری ضروری است. سطح پایین این ماده مغذی ممکن است احتمال ابتلا به بارداری موفقیت آمیز را کاهش دهد.
آلفا توکوفرول که یکی از هشت فرم شیمیایی این وتامین است، یک آنتی اکسیدان قدرتمند است که از سیستم ایمنی، سیستم عصبی، باروری و سلامت پوست شما پشتیبانی می‌کند.
علل کمبود ویتامین E
اختلالات ژنتیکی و اختلال در جذب چربی، از دلایل اصلی کمبود ویتامین E در کشورهای توسعه یافته هستند؛ اما غالبا در مناطق فقیرنشین جهان، این عارضه به دلیل تغذیه ناکافی رخ می‌دهد. در ادامه مهم‌ترین دلایل این کمبود را توضیح خواهیم داد.
۱. اختلال در متابولیسم چربی های بدن
چربی‌ها ویتامین E را از مواد غذایی جذب کرده و آن را فعال می‌کنند و به بافت‌های ما تحویل می‌دهند. هر عامل و شرایطی که جذب چربی (یا تولید لیپوپروتئین‌هایی که ویتامین E را از طریق جریان خون حمل می‌کنند) را مختل کند، می‌تواند باعث کمبود ویتامین E شود؛ این عوامل عبارت هستند از:
- فیبرو کیستیک
- سندرم روده کوتاه
- بیماری سلیاک
- Abetalipoproteinemia؛ یک اختلال ارثی نادر
- بیماری کرون
کبد اسیدهای صفراوی را تولید می‌کند که باعث می‌شود چربی‌ها جذب شوند. اختلالات زیر نیز می‌تواند با به خطر انداختن عملکرد کبد و جریان صفرا در داخل روده، باعث کمبود ویتامین E شود:
- کلانژیت صفراوی اولیه (تخریب مجرای صفراوی)
- کلستاز (جریان صفرا کاهش یافته یا مسدود می‌شود)
- بیماری کبد چرب
۲. عوامل ژنتیکی
کبد شما آلفا توکوفرول را با استفاده از نوعی پروتئین انتقال دهنده به نام α-TTP به بافت‌های دیگر می‌فرستد. نقص در ژن TTPA باعث کمبود شدید ویتامین در سطح خون تا ۱۰۰ برابر پایین‌تر از حد طبیعی می‌شود. سندرم ناشی از این جهش، آتاکسی همراه با کمبود ویتامین ای (AVED) نامیده می‌شود. این بیماری در اواخر دوران کودکی، بین ۵ تا ۱۵ سالگی بروز می‌کند. استفاده از مکمل همراه با مقادیر زیاد ویتامین E از دوران کودکی برای جلوگیری از آسیب دائمی عصب ضروری است.
۳. سوء تغذیه و انتخاب های غلط غذایی
مصرف ناکافی غذا یا سوء تغذیه از دلایل اصلی کمبود ویتامین E در کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود. معمولا در این نواحی کودکان سوء تغذیه شدیدی دارند و کمبود این ماده مغذی می‌تواند اثرات مضری بر سلامتی داشته باشد.
البته این مسئله فقط به مناطق فقیر محدود نمی‌شود؛ بیشتر مردم شاید نتوانند نیاز روزانه خود به ویتامین E را برآورده کنند. احتمال اینکه آن‌ها بتوانند علائم کمبود معمولی را تشخیص دهند خیلی کم است، اما کمبود ویتامین E که دارند، آن‌ها را مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلفی می‌کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
۳. مصرف کم ویتامین C مزید بر علت می‌شود!
ویتامین های C و E دست به کار می‌شوند تا سلول های شما را در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت کنند. ویتامین C فرم آنتی اکسیدانی آلفا توکوفرول را بازسازی می‌کند که می‌تواند رادیکال‌های آزاد را از بین ببرد. از این رو مصرف کم ویتامین C، ممکن است خطر کمبود ویتامین E را افزایش دهد، به خصوص در افراد سیگاری و افراد دیگری که در معرض استرس اکسیداتیو بالاتری هستند.
سوء تغذیه عامل اصلی ویتامین E در کشورهای در حال توسعه است. افرادی که به اندازه کافی ویتامین C دریافت نمی کنند و غذاهای فراوری شده زیادی می خورند نیز در معرض خطر هستند.
۴. چاقی اجازه جذب ویتامین ای را نمی‌دهد!
با اینکه افراد چاق سطح لیپید و ویتامین E طبیعی زیادی در خون دارند اما؛ در این افراد نسبت آلفا توکوفرول به کلسترول کمتر است.
به عبارتی، کلسترول بالا و لیپیدها ویتامین E را در دام خون می‌اندازند، از این رو افراد چاق نمی‌توانند از آویتامین ای خونشان بهره‌مند شوند. حتی گاهی ممکن است کمبود ویتامین E هم داشته باشند. علاوه بر این، افراد چاق اغلب از التهاب و استرس اکسیداتیو رنج می‌برند و همین امر باعث افزایش نیاز آن‌ها به ویتامین E می‌شود.
۵. استعمال دخانیات
استعمال دخانیات باعث طوفان رادیکال آزاد در ریه ها و کل بدن شما می‌شود و بدن به طور چشمگیری تقاضای آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین E را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان داده است که در افراد سیگاری، به ویژه زنان، سطح آلفا توکوفرول خونشان به طور قابل توجهی پایین می‌آید.
روش های تشخیص کمبود ویتامین E
- آزمایش خون تشخیصی برای میزان ویتامین E، باید به صورت ناشتا انجام شود تا اثر تری گلیسیریدها به حداقل برسد.
- علاوه بر آزمایش، پزشک می‌تواند از طریق انجام معاینات عصبی و جسمی نیز به دنبال علائم و نشانه‌های کمبود ویتامین E باشد.
- آزمایشات ژنتیکی پیشرفته نیز می‌توانند جهش‌هایی را که مانع جذب ویتامین E است را تشخیص دهد.
لازم به ذکر است که چربی خون بالا ممکن است باعث ایجاد غلظت بالای ویتامین E شود. پزشک ممکن است معایناتی را انجام دهد و آزمایشات دیگری را هم برای تشخیص دقیق‌تر پیشنهاد دهد.
عوارض ناشی از کمبود ویتامین E در بدن
۱. افزایش احتمال ابتلا به سرطان
دیگران چه می‌خوانند؟افرادی که کمبود ویتامین E دارند، فاقد خاصیت تقویت کننده سیستم ایمنی و مقاوم در برابر سرطان هستند. به طور دقیق‌تر، سطح پایین ویتامین E ممکن است موارد زیر را در پی داشته باشد:
- ملانوم بدخیم (سرطان پوست)
- سرطان دهان
- سرطان پروستات
- سرطان پانکراس
- سرطان روده بزرگ
۳. بیماری قلبی و سکته مغزی
ویتامین E یک ماده مغذی مهم برای قلب و عروق خونی است؛ اما اینکه آیا مقادیر زیادی از آن از بیماری‌های قلبی را پیشگیری می‌کنند یا خیر، هنوز مشخص نشده است.
۴. تاثیر ویتامین E در بارداری و رشد جنین
علاوه بر تاثیر این ویتامین در بارداری، ویتامین E برای رشد جنین، زایمان و رشد شیرخواران ضروری است. مطالعه‌‌ای که محققان روی ۹۰۰ کودک انجام دادند، نشان داد که کمبود ویتامین E یکی از عوامل کم وزنی نوزاد هنگام تولد است. مقادیر بالای آلفا توکوفرول در دوران بارداری ممکن است باعث وزن گیری بهتر جنین، افزایش وزن هنگام تولد و تقویت عملکرد شناختی در کودکان شود.
۵. اختلال شناختی
ویتامین E برای عملکرد و پیشرفت سیستم عصبی ضروری است. سطح پایین آلفا توکوفرول ممکن است با اشکال مختلف اختلال شناختی همراه باشد.
۶. مشکلات بینایی
سلول‌های چشم حاوی مقادیر زیادی اسیدهای چرب اشباع نشده هستند که در برابر اکسیداسیون آسیب پذیر هستند. ویتامین E با جلوگیری از آسیب اکسیداتیو در چشم، از بینایی محافظت می‌کند. در دو آزمایش از ۵۴۰ فرد مسن، کسانی که مقدار آلفا توکوفرول بیشتری نسبت به کلسترول داشتند (بیشتر از ۵.۶ میکرومول بر میلی مول)، دو برابر کمتر از بقیه دچار آب مروارید می‌شدند.
پیشگیری و درمان کمبود ویتامین ای
افرادی که در معرض خطر کمبود ویتامین E هستند (از جمله سیگاری ها، کسانی که سوء تغذیه دارند و افرادی که سوء جذب چربی دارند) باید در مورد تغییر رژیم غذایی، مکمل‌ها و بررسی میزان ویتامین E بدن خود با پزشک صحبت کنند تا بدین طرق از کمبود ویتامین ای پیشگیری کرده باشند.
درمان کمبود ویتامین E
پزشک ابتدا سعی خواهد کرد علت اصلی کمبود ویتامین E، مثل سوء جذب چربی یا وجود اختلال متابولیکی را شناسایی کرده و آن را برطرف کند. برای اصلاح وضعیت تغذیه‌ای، پزشک ممکن است مکمل‌های ویتامین E خوراکی (mg/kg ۲۵- ۱۵ در روز یا IU 200 توکوفرول مخلوط) تجویز کند. برای بیماران مبتلا به اختلال جذب ممکن است تزریق عضلانی تجویز شود.
نیاز روزانه بدن به ویتامین ای
جدول زیر میزان نیاز بدن به ویتامین E در سنین و دوره‌های مختلف را نشان می‌دهد.
| تولد تا ۶ ماهگی | ۴میلی گرم در روز یعنی (۶ IU) |
| ۷ ماهگی تا ۱۲ سالگی | ۵ میلی گرم روزانه یعنی (۷.۵ IU) |
| ۱تا ۳ سالگی | ۶ میلی گرم در روز یعنی (۹ IU) |
| ۴تا ۸ سالگی | ۷ میلی گرم در روز یعنی (۱۰.۴ IU) |
| ۹ تا ۱۳ سالگی | ۱۱ میلی گرم در روز یعنی (۱۶.۴ IU) |
| ۱۴ سالگی به بعد | ۱۵ میلی گرم در روز یعنی (۲۲.۴ IU) |
| زنان باردار | ۱۵ میلی گرم در روز یعنی (۲۲.۴ IU) |
| دوران شیردهی | ۱۹ میلی گرم در روز یعنی (۲۸.۴ IU) |
منابع غذایی حاوی ویتامین E
بهترین راه تقویت ویتامین E به صورت طبیعی مصرف انواع غذاهای سرشار از ویتامین E است. بهترین منابع حاوی ویتامین E شامل موارد زیر هستند:
- روغن جوانه گندم
- دانه و روغن آفتابگردان
- آجیل (بادام و فندق)
- بادام زمینی
- اسفناج
- کلم بروکلی
- جگر
- تخم مرغ
- فرآورده‌های غله‌ای
- مارچوبه
- انبه
- کدو حلوایی
نکات تغذیه ای در رابطه با کمبود ویتامین ای
افرادی که شیرینی، نان، گوشت و سیب زمینی زیادی می‌خورند، در حال کاهش سطح آلفا توکوفرول خوم خود هستند! بهتر است که مصرف سبزیجات و آجیل جایگزین این غذاها شود.
یکی از راه‌های دیگر افزایش سطح ویتامین E، جایگزینی چربی‌های اشباع شده (مانند لبنیات و چربی‌های حیوانی) با چربی‌های غیر اشباع است؛ به وسیله آجیل و دانه‌ها.
تخم مرغ و وعده‌های غذایی پرچرب باعث تقویت جذب ویتامین E از مواد غذایی و مکمل‌ها می‌شوند، اما مصرف آن باید متعادل باشد؛ چربی خون خود را هم کنترل کنید!
ویتامین C، آلفا توکوفرول را ترمیم می‌کند و از اثرات آنتی اکسیدانی آن پشتیبانی می‌کند. برای بالا نگه داشتن وضعیت ویتامین E، حتما غذاهای سرشار از ویتامین C مصرف کنید؛ مانند:
- مرکبات
- فلفل قرمز
- کیوی
- توت فرنگی
- گوجه فرنگی
مصرف ویتامین C و مولتی ویتامین‌هابا دوز پایین ویتامین E، احتمالا تغییرات مثبتی در رژیم غذایی شما ایجاد می‌کند؛ اما بهتر است که از مصرف روزانه و خودسر مکمل‌های ویتامین E با دوزهای بیشتر از ۴۰۰ IU خودداری کنید، مگر اینکه پزشک آن‌ها را تجویز کند.
سخن آخر
در این مطلب علائم کمبود ویتامین ای و راه‌های درمان آن شرح داده شد. همانطور که گفته شد، ویتامین E (آلفا توکوفرول) برای رشد اعصاب، باروری، سلامت پوست و ایمنی بدن ضروری است. کمبود ویتامین E ممکن است باعث کاهش باروری، آسیب به عضلات، عصب و پوست شود. رژیم‌های غذایی غلط، سیگار کشیدن و چاقی از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث ایجاد کمبودهای خفیفی شوند. کمبودهای شدیدتر این ویتامین، به دلیل اختلالات ژنتیکی یا بیماری‌هایی که باعث اختلال در متابولیسم چربی می‌شوند رخ می‌دهد.
شما می‌توانید علائم کمبود ویتامین‌های گروه ب و منابع تغذیه‌ای آن و همچنین علائم کمبود ویتامین دی و راه‌های درمان آن را نیز در انگیزه بخوانید. نظرات و تجربیات خود در رابطه با مصرف مکمل‌ها یا علائم کمبود این ویتامین، با ما و سایر مخاطبان در میان بگذارید.